Welke Verlichting heeft de 21ste eeuw nodig? Die vraag stond centraal tijdens het congres van de internationale koepelorganisatie van het Humanistisch Verbond, the International Humanist and Ethical Union (IHEU). Het thema sprak duidelijk aan: de zalen in Oxford puilden uit van de mensen. En dat was niet voor niets.
Was de 18e-eeuwse Verlichting een reactie op de vermenging van autoritair bewind en christendom, aan het begin van de 21ste eeuw lijkt vooral tegenwicht aan de politieke islam hard nodig. Terreurorganisaties als de Islamitische Staat (ISIS) en Boko Haram, maar ook streng islamitische regeringen, schenden fundamentele mensenrechten en dulden geen tegenspraak. Hier is een nieuwe Verlichting meer dan nodig.
Voor humanisten is het recht op vrijheid van meningsuiting het meest fundamentele mensenrecht. We strijden voor het gebruik van de rede, vrije informatievoorziening en wetenschap. Ook spot en satire horen daarbij. Ze zijn allemaal cruciaal voor een open gedachtewisseling en mogen niet gecensureerd worden. Alleen je eigen smaakzin en persoonlijke beschaving mogen die vrijheid beperken.
Maar hier zit ‘m precies de angel. Tijdens een van de sessies op het congres betoogden de Iraanse Maryam Namazie en de Britse ex-moslimextremist Maajid Nawaz dat in het debat over de politieke islam er vaak een vorm van zelfcensuur optreedt. Onder het mom van zelfgekozen beleefdheid – zogenaamd om niet nodeloos te kwetsen – wordt het extremisme binnen de islam genuanceerd Niet zelden komt die fluwelen bejegening echter voort uit een heel ander motief: men houdt zich gedeisd uit angst voor fysiek geweld. Daarmee geef je je al over aan onderdrukking. Ook telkens relativeren van het islamitisch extremisme door te verwijzen naar andere vormen van religieus en ideologisch geweld, ontkent de actualiteit en aantrekkingskracht van dit ‘nieuwe fascisme’, zoals Maryam Namazie het noemde.
Het waren wijze woorden. Natuurlijk, de disclaimer dat ‘de meeste moslims vredelievend zijn’ is terecht. Maar formuleren van die disclaimer moet niet de focus wegnemen op het brute geweld, of de dreiging ervan, door de politieke islam. Humanisten, ex-gelovigen, maar ook vrijzinnige-moslims moeten zonder meel in mond spreken en vrijuit alles wat ingaat tegen onze diepste waarden veroordelen. Als fundamentele vrijheden op het spel komen te staan, zullen we vlijmscherp moeten zijn. Zonder lef geen Verlichting.
Deze column verschijnt ook in Human #3 op 21 september