Klimaatrampen, migratiestromen, hongersnood, fake news, autocratische leiders, robotisering, een zieltogende democratie én verlies aan zingeving. Historicus Phillip Blom schetst in Wat op het spel staat een apocalyptisch beeld van onze toekomst. Maar gelukkig: we kunnen de wereld nog redden.
Als Phillip Bloms Wat op het spel staat één les bevat, is het dat elke crisis ook een kans is om iets te veranderen. En we hebben geluk, want volgens Blom bevinden we ons op het moment zelfs in een dubbele crisis: de explosieve opwarming van de aarde die ons zowel direct (klimaatrampen) als indirect (vluchtelingen, hongersnood, oorlog) bedreigt en daarnaast de groeiende digitalisering van arbeid, die ons leven zowel werk- als zinloos zal maken. Er staat dus iets op het spel, zoals ook de kleurige kapitalen op de cover ons toeschreeuwen:
‘DEMOCRATIE WELVAART RECHTSSTAAT VRIJHEID KLIMAAT TOLERANTIE’.
En ook in de twee aan de inhoudsopgave voorafgaande tekstfragmentjes die het midden houden tussen een motto en een voorwoord doet Blom zijn best de lezer te doordringen van zijn inzet. De titel van het eerste stukje – ‘Geen planeet B’ – spreekt voor zich; in het tweede fragment neemt Blom criticasters wat wind uit de zeilen terwijl hij tegelijkertijd de urgentie van zijn verhaal nog iets verder opvoert.
Hij schrijft:
‘Steeds weer betrap ik me op de vraag of de dingen werkelijk zouden kunnen gebeuren zoals ik ze hier heb voorgesteld, of het niet allemaal vergezocht is, lichtelijk hysterisch. Ik onderzoek mijn argumenten, ik vergelijk. Ik kom tot de conclusie: nee, niet hysterisch.
Maar echt geloven wil ik het nog steeds niet.’
De noodklok
Toch is zijn verhaal allesbehalve ongeloofwaardig. Sterker nog, voor wie zoals ik het publieke debat volgt vanuit een ‘links-progressieve filterbubbel’ vertelt Blom bar weinig nieuws. Hij luidt de noodklok op gepast apocalyptische toon – ‘Aangekondigde ineenstorting’, ‘De vernietiging van de openbaarheid’, ‘Elke democratie sterft op haar eigen manier’ om maar drie tussenkopjes te noemen – maar de meeste van die treurige klanken hebben we eerder gehoord.
Solidariteit, geloof in de democratie, bereidheid persoonlijke offers te brengen voor een collectieve toekomst; alles verdwijnt en ervoor in de plaats komen autoritaire kortzichtige leiders, fake news en een naar een fictief verleden hunkerende samenleving waarin steeds meer mensen zich bedreigd voelen – door de Ander, de robots en de elite, die alleen aan zichzelf denkt. Niet zo gek misschien dat een historicus weinig nieuws te melden heeft, maar van een boek dat in 2017 verschijnt, zou ik iets meer verwachten. Meer hopen, in ieder geval.
Een soort hoop
Het is vast te veel gevraagd, maar als we, zoals Blom betoogt, voor onze liberale ideeën en democratische principes moeten vechten, dan zou het fijn zijn als een analyticus als hij ons daarvoor wat wapens in handen geeft. Het beste wat Blom ons te bieden heeft, is de titel van zijn slothoofdstuk, ‘Een soort hoop’: ‘Ook als alle wegwijzers in een angstaanjagende richting staan, is het verloop van de toekomst nog niet vastgelegd en kan ze altijd onverwachte wegen inslaan’. Hopen, tegen beter weten in, is dat dan alles wat ons rest?
Maar nee, zoals eerder opgemerkt, elke crisis is ook een kans. En Blom noemt nota bene ‘ons’ – ‘De Nederlanden’ – als historisch voorbeeld van een natie die een crisis met glans doorstond. Want vóór ‘de kleine ijstijd’ (een afkoeling van de aarde met twee graden in de 17e eeuw) was Nederland een onbeduidend landje (net als nu), erná – dankzij handel, onderwijs, boekdrukkunst en godsdienstvrijheid – een van de machtigste landen ter wereld. Een succesverhaal met de gewelddadige VOC als gitzwarte rand, zoals ook Blom opmerkt, maar toch kunnen we er hoop uit putten.
Primaten met een verhaal
Want zoals hij schrijft, uiteindelijk blijven wij mensen ‘primaten die verhalen over zichzelf vertellen’ en die verhalen bepalen hoe we handelen. Misschien heeft Blom gelijk dat mensenrechten en democratie ‘contrafactische hersenschimmen’ zijn, maar het zijn wel hersenschimmen die hebben bijgedragen aan een betere wereld. Van veel hedendaagse spoken – nationalisme, alternative facts, klimaatscepticisme – kan dat niet gezegd worden. De vraag is: durven we weer te geloven (en te investeren) in het verhaal van een betere toekomst?
Philipp Blom, Wat op het spel staat, De Bezige Bij, ISBN 9789023465980
Bekijk het interview van NOS Buitenhof over het boek.
Beeldrecht Flickr.com. Amadeo Dubratt