De verharding van het debat vraagt om dialoog
Het beoefenen van de dialoog vergt een onderzoekende en nieuwsgierige houding. Met aandacht en stilte luisteren naar de ander, vanuit gelijkheid en openheid. Belangrijke waarden binnen het humanisme.
Wat is polarisatie?
Polarisatie is mensen eigen. Het hoeft ook helemaal niet erg te zijn. Sterker, polarisatie verrijkt. Het toont aan waar de schoen wringt. Het brengt botsende belangen in kaart en zorgt voor beweging. Zonder polarisatie kom je als samenleving niet verder.
Polarisatie wordt pas problematisch als er harde oordelen volgen. Feiten doen er dan niet meer toe, het gaat om de identiteit van de ander: de wappie, de gelukzoeker, de klimaatdrammer. Begrip verdwijnt, net als de bereidheid te luisteren. Het enige dat telt is het eigen absolute gelijk, waarbij we de sociale media als megafoon gebruiken.
Polarisatie kent verschillende vormen, waarbij de één problematischer is dan de andere:
Democratische polarisatie
Spanning tussen tegenpolen is onvermijdelijk. Spanning is zelfs vruchtbaar: het creëert energie en beweging. Denk aan een batterij, met een plus- en een minpool. Als je verbinding maakt tussen de twee polen, ontstaat er energie, elektrische stroom, beweging die ons in staat stelt vooruit te komen. Letterlijk en figuurlijk.
Democratische polarisatie is een goed voorbeeld van vruchtbare polarisatie. Noodzakelijk zelfs. Geen democratie zonder polarisatie, zou je kunnen zeggen. Het drijft op meerstemmigheid. De verschillende standpunten worden gehoord. Die kunnen flink botsen, maar dat is geen probleem zolang het vreedzaam blijft en binnen de grenzen van de wet.
Groepspolarisatie
Wanneer mensen zich terugtrekken in groepen spreek je van groepspolarisatie. Het was de norm in het verzuilde Nederland van de negentiende en twintigste eeuw. Tegenwoordig zien we nieuwe vormen van groepspolarisatie: stad versus dorp, jongeren versus boomers, elite versus het volk. Net als in de oude zuilen bereiken de mensen in deze groepen elkaar nauwelijks. Toch is er nog wel toenadering mogelijk. Aan sociale tafels bijvoorbeeld.
Absolute polarisatie
Bij absolute polarisatie komen vijandbeelden om de hoek kijken. De bereidheid te luisteren is volledig verdwenen, de nuance ver te zoeken. Het is niet meer de bedoeling het eigen denken kritisch te bevragen. Er wordt uitgegaan van een absoluut eigen gelijk, en het grote ongelijk van de ander.
Absolute polarisatie ondermijnt de democratie omdat de andere mening niet meer telt. Het bedreigt bovendien de rechtsstaat, omdat de bemiddelende rol van het recht niet langer erkend wordt. Het kan zelfs leiden tot verheerlijking van geweld als middel om het eigen gelijk te halen.
Hoe ontstaat polarisatie?
Hoewel de gevoelde polarisatie sterker is dan de daadwerkelijke polarisatie, zit polarisatie wel in de lift. Het ontstaat op een glijdende schaal en drijft mensen stap voor stap uit elkaar.
Vaak gaat polarisatie over grote thema’s als klimaat en immigratie. Tegenwoordig zien we veel polarisatie rond het thema ‘gender’.
Over de oorzaak van polarisatie kun je verschillend denken: zijn het de onzekere tijden of hebben we het juist te goed?
Wat doe je tegen polarisatie?

Op zoek gaan naar verbinding
De mens kan niet zonder elkaar. Iedereen is van elkaar afhankelijk. Wie dit beseft, is vast ook meer bereid om rekening met elkaar te houden. Naar elkaar te luisteren. En misschien zelfs wel van elkaar te leren.
Ruimte geven aan meerstemmigheid
Zolang er ruimte blijft voor meerstemmigheid, is er een kans op toenadering. Dit betekent dat er in het debat ruimte moet zijn voor verschillende opvattingen. Die opvattingen mogen botsen, ze mogen radicaal verschillen. Maar er mag geen stem bij voorbaat worden buitengesloten. Meerstemmigheid in plaats van groepsdenken. Dat maakt ons als samenleving weerbaarder.
De ander ontmoeten
Veel mensen hebben de neiging om naar binnen te keren en het eigen gelijk bevestigd te zien. We moeten uit onze bubbel komen, letterlijk en figuurlijk, en de ander in levende lijve ontmoeten. Leer elkaar eerst kennen, dat maakt een wereld van verschil.

Het midden versterken
Verharding leidt tot polarisatiedruk, voelen dat je een standpunt moet kiezen. Je bent voor of tegen. Maar het midden spreekt met zachte stemmen. Ook die verdienen het gehoord te worden. Om te voorkomen dat we ons als samenleving laten gijzelen door de flanken is het zaak het midden te versterken.
De dialoog stimuleren
Tegenover polarisatie staat dialoog. Deze is niet bedoeld om de ander onderuit te halen of het gesprek te winnen. Dialoog slaagt alleen als je met oprechte nieuwsgierigheid naar elkaar luistert en bereid bent je eigen mening bij te stellen.
Hoe was het ook alweer? Communicatie is jezelf overtuigen van het gelijk van de ander.
Waarom bemoeit het Humanistisch Verbond zich met polarisatie?

Omdat we ons zorgen maken. En omdat we geloven in de kracht van humanistische waarden. Openheid voor andersdenkenden en de erkenning van onze verbondenheid zijn er daar twee van. Die zouden veel meer gehoord moeten worden. Als tegenwicht in deze tijd van muurvaste meningen. Humanisme is de stem die verloren dreigt te gaan in het midden, terwijl die juist zoveel te vertellen heeft.
Humanisten geloven in medemenselijkheid, respect voor elkaar en menselijke waardigheid. Zo benaderen we elkaar, zo gaan we met elkaar om.
Humanisten maken graag ruimte voor nuance. We zijn nieuwsgierig. Kritisch. In dichtgetimmerde meningen en onbetwistbare dogma’s geloven we niet, ook onze eigen waarheid blijven we bevragen.
Humanisten zijn goede luisteraars. We zijn altijd op zoek naar dialoog, met medestanders en andersdenkenden. Zo kom je vanzelf uit bij elkaar.

Wat we willen
We willen het gesprek en de ontmoeting met anderen aanmoedigen. Veel mensen hebben de neiging om naar binnen te keren en het eigen gelijk bevestigd te zien. We willen mensen daarom uit hun fysieke en digitale bubbel trekken en echte ontmoeting stimuleren. Meerstemmigheid in plaats van groepsdenken. Dat maakt ons als samenleving weerbaarder.
Wat we doen

Het programma Polarisatie en verbinding is nog volop in ontwikkeling. Dit is wat we nu al aanbieden:
Cursussen
Op verdiepingsdag ‘De dialoog’ oefenen we het voeren van een niet-polariserend gesprek. Hoe doe je dat eigenlijk, een goed gesprek voeren? Welke vaardigheden zijn nodig om niet in welles-nietes debatten te vervallen maar over te schakelen op verkennende en luisterende dialogen. Kijk voor een cursus bij jou in de buurt.

Lezingen
We organiseren allerlei lezingen en activiteiten in het land, waar mensen inspiratie kunnen opdoen en handvatten krijgen om verbindend met elkaar in gesprek te gaan. Bekijk de agenda.
Agenderen
We zoeken steeds opnieuw naar verbinding in maatschappelijke debatten. We bieden een platform aan meerstemmigheid, maar wel met zachte stemmen. We geven ruimte aan de ander en gaan de communicatie aan. Lees onze artikelen.
Dit kun jij doen
Het Humanistisch Verbond zet maatschappelijke thema’s op de (politieke) agenda, wil mensen inspireren en komt in actie wanneer dat nodig is.
Oefen de dialoog
Blijf op de hoogte
Kom naar onze activiteiten
Word lid
Zet je in als vrijwilliger
Kom op voor een meerstemmige samenleving
Naast stelling nemen op cruciale momenten om vrijheden te beschermen, moet er ruimte zijn om (weer) te verbinden.