Gastblog: Rechtvaardigheid dient de mens
Onlangs werd geschokt gereageerd op de uitspraken die op Facebook voorbij kwamen over de honderden verdronken bootvluchtelingen voor de mediterrane kust. Er was sprake van onverschilligheid tot zelfs leedvermaak en de boodschap van sommigen was: “opgeruimd staat netjes.”
Opvallend harde uitspraken, die op hun beurt weer een hoop emoties teweegbrengen. Toch valt zoiets te verklaren door een bekend en veel voorkomend menselijk fenomeen: het just world belief oftewel: het geloof dat de wereld in essentie rechtvaardig is.
In een bekend psychologisch experiment werden twee groepen proefpersonen geconfronteerd met een man die simpele rekensommen moest oplossen. Elke keer dat hij een fout maakte, kreeg hij een zeer pijnlijke elektrische schok toegediend. De arme man maakte door de stress constant fouten – wat de proefpersonen echter niet wisten is dat de schokken nep waren en de man een acteur. De eerste groep had de mogelijkheid om in te grijpen door het experiment stop te zetten. De tweede groep proefpersonen kon slechts toekijken hoe de wanhopige man steeds zwaardere schokken kreeg toegediend. Achteraf werd beide groepen proefpersonen gevraagd een omschrijving te geven van de man. De resultaten waren opzienbarend.
De mensen die het experiment konden stopzetten zagen de man als een slachtoffer en veroordeelden de oneerlijke omstandigheden waarin hij zich bevond. Maar de mensen die slechts konden toekijken gaven de man de schuld van zijn eigen ongeluk. Had hij maar niet zoveel fouten moeten maken!
We worden dagelijks geconfronteerd met een wereld die niet rechtvaardig is, waarin onschuldige mensen lijden en volstrekt willekeurig het slachtoffer worden van omstandigheden. Dit is beangstigend, want het betekent dat iederéén zomaar ineens een slachtoffer kan worden. Om deze angst te verbannen gebruiken we een bijzondere vorm van “bezinning”, waarbij we de gebeurtenissen een andere oorzaak en betekenis toekennen. En daarin gaan we soms heel ver. We herschikken de feiten en gebruiken aannames en fantasie, alles om het beeld van de rechtvaardige wereld overeind te houden.
Wanneer het onrecht allesverwoestend en onomkeerbaar om zich heen slaat, roepen we soms des te harder “eigen schuld!” Een menselijk fenomeen dat de uitspraken van deze tactloze internetreageerders niet rechtvaardigt, maar wel kan verklaren.
Dit stuk verscheen op 24 april 2015 in Stentor Zwolse Courant.
Tags: #Onuitzetbaren en illegaliteit #vreemdelingenbeleid en – detentie
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.