Nieuwe vrijdenkers: De ongelovige bestaat niet
‘De ongelovige’ bestaat niet, net zomin als ‘de moslim’ of ‘de humanist’. Ieder mens heeft een andere achtergrond en dus een ander, uniek verhaal als hij of zij afstand neemt óf echt breekt met het geloof. Religieus antropoloog Maria Vliek (29) onderzoekt als promovenda aan de Radboud Universiteit de verhalen en de beleving van ongelovigheid bij voormalige moslims in Nederland en Engeland.
Uren en uren praatte ze met mensen over hoe ze braken met de islam. Hoe lastig dat soms is, wat het effect is op de familie. Het zijn gesprekken over pijn, bevrijding en opluchting, maar ook over innerlijke worstelingen. Voor haar veldwerk nam Vliek vele interviews af en bezocht ze gespreksgroepen van voormalige moslims in Nederland en Engeland. Wat haar uitermate boeit zijn de verschillende narratieven en thema’s die in deze gesprekken naar voren komen. Want aan ‘afvalligheid’ binnen de islam gaat vaak een lang proces vooraf.
Kun je iets vertellen over de motieven van mensen om afvallig te worden?
“Het belangrijkste wat ik heb geleerd is dat het bij deze ervaringsverhalen vaak om veel meer gaat dan geloof in God alleen. Niet dat Allah en het geloof er niets mee te maken hebben, maar behalve een theologische overweging is het ook een sociale en soms zelfs politieke keuze om te breken met het geloof.”
Heb je daarvan een voorbeeld?
“Een meisje uit Engeland dat ik sprak geloofde vroeger wel ‘een beetje in God’, maar het speelde allemaal niet echt een rol. Toch had ze het verschrikkelijk moeilijk met de volgens haar door het geloof geïnspireerde sociale regels die haar werden opgelegd: je netjes kleden, op tijd thuis zijn, niet met jongens omgaan. Zij worstelde met de sociale omgeving waarin ze leefde, en de behoudende regels vanuit Bangladesh die via haar ouders werden opgelegd.
Een ander voorbeeld is dat een jongen uit Nederland eigenlijk pas over geloof ging nadenken toen hij zijn Marokkaanse wortels ging onderzoeken. Hij stelde zich de vraag: als ik Riffein (red. iemand uit het Rif-gebergte) ben, hoor ik dan wel moslim te zijn? Is dat belangrijk voor mij? Voor hem paste atheïsme en secularisme beter bij me.”
Op welke manier hebben ongelovigen te maken met stigma’s en vooroordelen binnen de gemeenschap waar ze deel vanuit maakten, in dit geval de moslimwereld?
“Ik denk wel dat er een stigma ligt op ongeloof, en dan vooral op wat binnen religieuze kringen ‘afvalligheid’ wordt genoemd. In het Arabisch heet het murtad, wat toch wel echt een scheldwoord is. In de gesprekken met voormalige moslims hoorde ik veel dat het vooral op negatieve reacties kan uitlopen als men zich over ongeloof uitspreekt en vervolgens ook kritisch is op islam. Dat zie je op internet ook veel. Daar gaat het in discussies vaak hard tegen hard als het om atheïsten en gelovigen gaat.”
Wat betekent dat voor de relatie met hun familie?
“Veel mensen die ik sprak vertellen het liever niet aan hun ouders. Dat heeft verschillende redenen. Als ik ze vraag of ze bang zijn voor uitsluiting is het antwoord veelal: nee, dat niet zozeer. Maar zeggen dat je atheïst bent, dat wordt gezien als een soort van verraad aan de gemeenschap. Of nog belangrijker, verraad aan de opvoeding. Alsof je je hele identiteit die je ouders je hebben meegegeven ontkent. En dat doet pijn. Daarbij is soms ook een religieuze lading: het kan dat ouders geloven dat ze hebben gefaald, en dat zij daarom naar de hel zullen gaan. Dit maakt het heel lastig maken om openlijk niet meer te geloven.“
Ik sprak een meisje uit Engeland dat zich actief inzet voor de support van andere ex-moslims in het Verenigd Koninkrijk maar ook daar buiten. Ze is kritisch op de islam, en is daarbij activist voor de vrijheid van meningsuiting, en bovenal, voor de vrijheid van blasfemie en afvalligheid. Zij stuit nog wel eens op negatieve reacties, zo niet doodsbedreigingen.“
Worden activisten ook door ongelovigen aangesproken?
“Ja, activistische ex-moslims die zich fel kritisch uitlaten over de islam worden ook door sommige ongelovigen weleens fronsend aangekeken. Vooral door degenen die nog graag bij hun familie willen horen, deel willen zijn van een gemeenschap. ‘Why rub it in?’ Waarom zou je het er zo inwrijven dat je atheïst bent, dat je er dus niet bij wil horen.“
Durf je al iets te zeggen over verschillen tussen Engeland en Nederland?
“Het grootste verschil is dat in Engeland ‘ex-moslims’ meer van zich laten horen. Er zijn groepen, activiteiten, online forums, organisaties, et cetera. Ik ben naar verschillende bijeenkomsten geweest, het is voor sommigen echt een identiteit. In Nederland zag ik dat veel minder. Ik ben er nog niet helemaal uit waar dat verschil vandaan komt, maar ik ben hard bezig dat uit te vogelen.“
Nieuwe Vrijdenkers
In Nederland ben je vrij om niet-godsdienstig te zijn, maar in de praktijk is die vrijheid niet voor iedereen vanzelfsprekend. In het boek Nieuwe Vrijdenkers komen twaalf Nederlandse voormalige moslims aan het woord die zich hebben losgemaakt van de religie van hun ouders. Bij sommigen ging dat gemakkelijk, maar anderen kregen te maken met zeer heftige reacties van hun familie, waarbij enkelen zelfs werden verstoten.
Het boek Nieuwe Vrijdenkers is samengesteld door Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond, en journalist Rachid Benhammou.
Op 8 mei en 17 juni kun je vrijdenkers ontmoeten en in gesprek gaan. Kijk op www.nieuwevrijdenkers.nl
Tags: #Islam #Religie en kerk #Seculier #Zelfbeschikking #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.