De zingevingscrisis: de blinde vlek van Den Haag
Iets wat niet in cijfers te vangen is, doet er niet toe. Dat lijkt wel het uitgangspunt in Den Haag. Voor elke ton stikstof een plan, voor elke euro koopkracht een tabel. Politiek Den Haag is deze campagneperiode weer driftig aan het rekenen geslagen – tekorten, lastenverlichting, migratiequota. Maar het debat blijft steken in cijfers. Wat ontbreekt, is de vraag die voorafgaat aan al dat rekenen: waar doen we het voor?
Nooit eerder werd zo veel gemeten: data regeert. En tegelijkertijd vergeten we meer dan ooit om stil te gaan bij de betekenis die de waan van de dag ontstijgt. Jongeren melden zich massaal ziek met burn-out klachten. Eenzame ouderen verdwijnen stilletjes naar de achtergrond. Gemeenschappen fragmenteren in bubbels waar je vooral je eigen gelijk tegenkomt. Iedereen lijkt op zoek naar houvast. Zo ziet de zingevingscrisis eruit: cijfers genoeg, maar geen gemeenschappelijk verhaal dat ze kan dragen. We zijn ziende blind.
zelden geven politiek leiders ruimte om te bevatten in welke tijd we leven.
Wie antwoorden zoekt in de woorden van onze politieke leiders komt bedrogen uit. De taal van de politiek is technisch; De taal van waarden en betekenis is afwezig: zelden geven politiek leiders ruimte om te bevatten in welke tijd we leven. Wie erop let, ziet hoe verstrekkend de gevolgen van dat gemis zijn. Een samenleving zonder gedeeld verhaal is kwetsbaar voor polarisatie. Dat zien we aan de aantrekkingskracht van complotdenken, aan de populariteit van influencers die onzekerheid ombuigen tot giftige ‘mannelijkheid’, aan het gemak waarmee burgers zich afkeren van de politiek of de journalistiek, alsof elke vorm van kennis of gezag per definitie verdacht is. Waar geen horizon wordt geboden krijgt populisme vrij spel: niet omdat het overtuigt met inhoud, maar omdat het de leegte vult die anderen laten liggen.
Ook de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving zegt in het rapport dat ze deze week publiceerden: onze samenleving is hypernerveus en verlangt naar vertraging. Het contrast tussen de politieke stilte en de maatschappelijke honger naar betekenis is veelzeggend. Het legt een beleidscultuur bloot die problemen vooral technisch benadert: meer zorgcapaciteit, kortere wachtlijsten, extra subsidies. Natuurlijk zijn die maatregelen nodig, maar ze blijven steken in symptoombestrijding. Er wordt nauwelijks geïnvesteerd in de grondlaag waaruit mensen hoop en richting putten: gemeenschappen die ontmoeting mogelijk maken, open ruimte voor gesprek waar verschillen gerespecteerd worden, mogelijkheden om te oefenen in menselijkheid. Ook daarover schreef een adviesraad recent een rapport: de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur constateerde dat de overheid gemeenschappen consequent vergeet een rol te geven bij het maken van beleid. Juist dáár zit het gat dat steeds zichtbaarder wordt. Want wat betekent het als jongeren in groten getale psychische hulp zoeken, maar ondertussen geen plek vinden waar ze collectief leren nadenken over de waarden waarmee ze hun toekomst vorm mogen geven? En wat zegt het dat politieke partijen zich wel buigen over koopkrachtcijfers, maar niet over de groeiende leegte die mensen het gevoel geeft dat ze er alleen voor staan?
Een land dat de diep menselijke vraag naar zin en betekenis vergeet, verliest zijn richting.
Zolang dat dieperliggende tekort niet wordt aangepakt, blijft de samenleving kwetsbaar. Dan reduceren we onze samenleving tot een systeem dat incidentele problemen beheert, zonder verhaal dat mensen met elkaar verbindt.
Mensen en samenlevingen kunnen veel verdragen – economische tegenslag, politieke strijd, persoonlijke onzekerheid – zolang er maar perspectief is. Politiek die zich alleen richt op repareren en beheersen, raakt vroeg of laat stuurloos.
Een land dat de diep menselijke vraag naar zin en betekenis vergeet, verliest zijn richting. Iets wat niet in cijfers te vangen is, doet er niet toe. Dat lijkt wel het enige gemeenschappelijke verhaal dat politici in Den Haag met elkaar eens zijn. Juist de erkenning van de zingevingscrisis kan het startpunt zijn voor een politiek die een gedeelde toekomst weer durft te verbeelden.
