Van 11 tot en met 17 maart is Hoofdkrijgsmachtraadsman Erwin Kamp samen met humanistisch raadsman Reinier Donker en nog tien andere geestelijk verzorgers van Defensie op uitnodiging van het Ministerie van Buitenlandse Zaken op studiereis naar Marokko geweest. Hij ziet kleine vonkje van vrijzinnigheid op levensbeschouwelijk vlak na deze reis.
Door Erwin Kamp, Hoofdkrijgsmachtraadsman
Onder de deskundige begeleiding van Prof. Dr. Leon Buskens, directeur van het NIMAR (Nederlands Instituut Marokko), bezochten we de steden Rabat, Casablanca en Marrakesh. Doel van de reis was het voeren van een interlevensbeschouwelijke dialoog tussen de Islam, jodendom en christendom. Waar mogelijk hebben Reinier en ik ook de vraag naar het humanisme en niet godsdienstigheid gesteld. Dit bleek samen met het thema van je religie of levensbeschouwing mogen veranderen een gevoelig thema.
Afvalligen
Vooraf had ik aan Prof. Dr. Leon Buskens gevraagd hoe wij vanuit onze levensbeschouwing op een respectvolle en redelijke manier de dialoog in Marokko kunnen voeren. Dit bleek gezien het thema van de studiereis toch wel een lastig onderwerp maar ik moest zeker als het moment er rijp voor was de vragen aan de orde stellen. In de islam is afvalligheid feitelijk onmogelijk. In de Koran staat letterlijk dat afvalligen moeten worden onthoofd. Gelukkig is de praktijk anders te dan de leer. Reinier en ik hebben op momenten zelfs een kleine handreiking gezien naar een meer verlichte vorm van islam. Mijn insteek is steeds geweest hierbij aan te sluiten om openingen te zoeken naar een toekomst waarin meer ruimte is voor vrijzinnigheid.
Dialoog
Tijdens verschillende bezoeken aan: Al-Rabita al-muhammadiyya li-l-`ulama,een organisatie voor de interlevensbeschouwelijke dialoog in Rabat, tijdens een bezoek aan de Neve Shalom Synagoge in Casablanca en bij een bezoek aan het Ministerie van Godsdienstzaken in Rabat, hebben Reinier en ik gevraagd naar de opvattingen in Marokko over de scheiding tussen kerk en staat, de plaats van wetenschap in de samenleving en de wijze waarop met niet godsdienstig zijn wordt om gegaan. Opvallend is dat vooral vertegenwoordigers van de overheid of religieuze instellingen zich ongemakkelijk bij deze vragen voelen en om een direct antwoord heen draaien. De rabbijn in Casablanca waar wij op bezoek waren begon zelfs zijn stem te verheffen en in het Frans te antwoorden toen ik hem vroeg waarom hij aan religie de hoogste waarheid toekent en niet aan de wetenschap.
Don’t Ask, Don’t Tell
In dit opzicht is er nog een lange weg te gaan. In Marokko heerst vooral een sfeer van ‘Don’t Ask, Don’t Tell’. Feitelijk wordt het onderwerp van niet godsdienstig zijn en afvalligheid stil gezwegen. De overheersende norm is dat iedereen Moslim is. Toch zijn er vonkjes van een meer verlichtte invloed van religie en levensbeschouwing te vinden. Sinds 2011 heeft Marokko in de nieuwe Grondwet opgenomen dat ook het Jodendom behoort tot de levensbeschouwelijke traditie en bronnen van het land. Daarnaast zijn er kleine groeperingen die in het openbaar uiting geven van een atheïstisch visie en in het openbaar oproepen om bijvoorbeeld niet mee te doen met de Ramadan.
Een van de ontwikkelingen waar ik persoonlijk hoopvol over ben is dat de Koning van Marokko meer ruimte laat voor andere levensbeschouwingen. De sleutel tot een meer verlichte Marokkaanse samenleving op levensbeschouwelijk gebied ligt voor mij bij het evolueren van oude opvattingen en structuren en niet bij tegen schenen aanschoppen en oproepen voor revolutie. Wanneer langs de weg van geleidelijkheid er meer wordt geïnvesteerd in de economie en het onderwijs, zal er ook meer ruimte komen voor levensbeschouwelijke vrijheid. Marokko ontwikkeld zich bijvoorbeeld op het toeristisch gebied in een razend tempo met alle (meer westerse) invloeden van dien. Als je hoort dat een groot deel van de bevolking ongeletterd is en analfabeet begrijp je ook beter dat kennis nemen van een waarheid buiten de eigen uit het hoofd geleerde waarheid van de Koran niet vanzelfsprekend is.
Gevoeiligheid
Van mijn studiereis houd ik, ondanks de gevoeligheid van bespreken van humanisme en afvalligheid, toch een positieve indruk over. In de evaluerende gesprekken met Prof. Dr. Leon Buskens heb ik een inzicht gedeeld waarin ik al langere tijd grote interesse koester. Syncretisme is een inzicht dat is ontstaan vanuit de godsdienstwetenschappen en leert ons dat godsdiensten en levensbeschouwingen vanuit de geschiedenis elkaar beïnvloeden en naar elkaar toegroeien. Dit is niet een kwestie van een paar jaar maar van vele decennia. Als humanist wil ik dan ook het goede voorbeeld geven en de dialoog aan gaan. Je kunt als mens vanuit een autonome moraal een goed en zinvol leven leiden. Het zal alleen nog wel even duren voordat dit inzicht ook de ruimte krijgt om in Marokko tot wasdom te komen.
Erwin Kamp, Hoofdkrijgsmachtraadsman
Geestelijke verzorgers in de Krijgsmacht staan militairen bij met raad en daad. Meer weten? Kijk op onze site.
Nieuwe vrijdenkers
Hoe vergaat het voormalige moslims in Nederland als ze moeten vertellen dat ze niet langer geloven? Daarover gaat boek Nieuwe vrijdenkers van Boris van der Ham en Rachid Benhammou. Zij spraken met twaalf voormalige moslims over hun levens, hun keuzes, hun geloof en hun band met hun familie
Word nu lid en ontvang het boek gratis
Beeld Flickr. Moskee in Casablanca