Vluchten om vrij te kunnen denken

Yasser (31) is tandarts en vluchtte vier jaar geleden vanuit Irak naar Nederland.

“Twee keer per week ga ik op de fiets vanuit het azc in Luttelgeest naar Emmeloord, waar ik een cursus Nederlands volg. Dat is twaalf kilometer. Het azc ligt midden in de polder. Eromheen is niets. Maar ik voel me er veilig. De eerste twee jaar was ik illegaal in Nederland. Ik zocht mijn weg in Limburg, nu zit ik noordelijker. Nederland is totaal niet te vergelijken met Irak, maar in Limburg, zo merkte ik, speelt het geloof en alle tradities die daarbij horen toch nog een klein beetje een rol van betekenis. Wel zijn de mensen hier heel vrij in hun spreken. Dat is een verademing voor me.

Het gaat goed met me, het is alleen jammer dat ik zonder verblijfsvergunning nog niet mag werken. In Bagdad werkte ik als tandarts. Ik kom uit een gezin van vrijdenkers. Mijn ouders zijn allebei ingenieurs. Ze hebben me geleerd op de wetenschap te vertrouwen en af te gaan op de feiten, niet op religie. Religie is iets wat mensen hebben verzonnen. Zo kijk ik ernaar, maar dat mocht ik natuurlijk niet hardop zeggen in Irak. Zeker niet na 2003 toen religieuze milities Irak in hun greep kregen. Ook op mijn werk moest ik me voordoen als gelovige.

Toen de religieuze milities erachter kwamen dat ik een atheïst was, was ik mijn leven niet meer zeker. ‘Kafir’ zeggen ze in Irak tegen een ongelovige en kafirs horen de doodstraf te krijgen. Binnen de medische wereld waar ik werkte stond ik bekend als DD, ‘dirty doctor’, een scheldwoord voor een dokter waar je absoluut niet door behandeld wilt worden als gelovige. Ik kreeg doodsbedreigingen via mijn telefoon. Het was voor mij reden om te vluchten naar het Noorden van Irak, naar Kirkoek. Mijn ouders zijn me achterna gereisd toen ze hun huis waren kwijtgeraakt, maar ook in Kirkoek waar ik me had schuilgehouden voor de religieuze milities was ik mijn leven als ongelovige niet zeker. Toen besloot ik het land uit te vluchten.

Ik dacht naar Londen te gaan, maar het werd Nederland. Een vrij land waar je mag denken wat je wilt. De achtergrondfoto van mijn telefoon is al jaren een foto van een klein jongetje. Dat jongetje staat met een koffer op een treinstation en vraagt aan de conducteur de weg naar een betere wereld: Excuse me Sir. The Train For A Better World..? Dat jongetje ben ik.”

Soheyla Salem (40) uit Iran is sinds drie jaar in Nederland

“Het eerste wat ik deed toen ik in Nederland was, was kijken naar de Nijmeegse Vierdaagse. Ik kwam daar toen in gesprek met een vrouw over de Atheist Republic, van Armin Navabi. Navabi is een Iran geboren ex-moslim en activist. Hij promoot tolerantie en vrijheid van denken. Hij is de oprichter van de Atheist Republic. Maar een man – een moslim – hoorde ons praten en die ramde zijn fiets tegen mijn been. Ik was in shock. Ik dacht vrij te zijn in Nederland en te kunnen zeggen wat ik wil.

Het herinnerde me aan die gebeurtenis in mijn eigen land. Nu zo’n twaalf jaar geleden. Er zat een insect in mijn hoofddoek. Ik deed hem heel even af en toen ben ik in elkaar geslagen door een paar jongens. Een man ramde me met zijn motorfiets. De dokters zeiden tegen mijn ouders dat ik zou komen te overlijden. Maar ik heb het overleefd, al heb ik wel tien dagen in coma gelegen en heb ik heel lang moeten revalideren.

Mijn moeder is als een Nederlandse moeder, vrij van geest. Ze heeft ons ook zo opgevoed, maar mijn vader, die als hoge militair lang in het leger heeft gediend en weinig thuis was, is streng gelovig. Ikzelf heb antropologie gestudeerde en ben docent. In 2018 ben ik naar de Montsssorischool gegaan in Nederland om te kijken hoe kinderen leren. Hoe boor je het talent aan van kinderen? Ik wilde die kennis meenemen naar mijn eigen land. Maar ik werd in mijn hotel gebeld door mijn moeder. Ze zei: kom niet terug naar Iran, ga naar de politie in Nederland. Het is niet meer veilig meer voor je hier. Er was een rapport verschenen over mij waarin stond dat ik les gaf zonder over religie te praten. Alles in Iran draait om religie. Ik zou staatsgevaarlijk zijn.

Ik ben in Nederland gebleven, maar ik heb me niet monddood laten maken na het incident in Nijmegen. Integendeel. Ik ben politiek actief, doe mee aan verschillende demonstraties, zoals die in augustus 2019 voor de Iraanse ambassade om Soheil Arabi’s vrijlating te eisen. Hij is een Iraanse blogger die in 2013 ter dood werd veroordeeld in Iran op beschuldiging van belediging van de profeet Mohammed in zijn berichten op Facebook over Atena Daemi. Zijn straf werd in 2015 omgezet in meerdere jaren gevangenisstraf en twee jaar verplichte studie van islamitische theologie. Voor hem en alle andere vrijdenkers laat ik mijn stem horen. Dat kan gelukkig in Nederland: je mag hier gewoon demonstreren.”