“Als jullie Damien Hirst een goede kunstenaar vinden dan herkennen jullie de volgende Hitler of Mussolini niet.” Met dit verwijt van de Nobelprijswinnaar voor literatuur Mario Vargas Llosa konden de jongeren het even doen tijdens de meet and greet na zijn Nexus-lezing The future of humanism. Jongeren weten niet meer wat cultuur is en kunnen ook geen morele oordelen vellen, vindt Vargas Llosa.
Op 8 juni was de oud-politicus en schrijver uit Peru op uitnodiging van het Nexus-instituut in Tilburg. Voordat er na afloop van zijn lezing een debat met jonge studenten losbarst, pleit Vargas Llosa voor herstel van ons begrip van cultuur. Daar is dus iets mis mee. Zijn analyse is dat het idee van cultuur zo is opgerekt dat het zijn waarde heeft verloren.
De verwatering van het begrip cultuur is ontstaan in de antropologie. Daardoor is cultuur een opsomming geworden van alles wat voortkomt in onze samenleving. Bovendien wordt alles in die samenleving als gelijkwaardig gezien. Het zijn immers allemaal uitingen van menselijkheid.
“We zijn allemaal cultureel op onze eigen manier.”
Goede intenties
Vargas Llosa erkent de goede intenties van deze egalitaire opvatting over cultuur. Maar waarschuwt voor het gevolg: cultureel relativisme. Daardoor wordt ‘alles en niets cultuur omdat we niet precies kunnen bepalen wat het is.´ Als belangrijke oorzaken voor die goede intenties noemt hij Westers schuldgevoel en angst voor politieke incorrectheid.
Bereid om ongelukkig te zijn
Maar wat is ‘goede’ cultuur dan wel en wat is haar waarde? “Het is dat wat het leven waard maakt om te leven. Het is een gids die ons door het web van kennis kan leiden. Het helpt ons onderscheid te maken tussen wat wel en niet van belang is,” betoogt Vargas Llosa.
Literatuur is daarbij zeer waardevol, vindt de Nobelprijswinnaar. Want het lezen van literatuur kan het leven van de lezer veranderen. En het vergroot de mogelijkheden om de wereld te begrijpen, betere relaties te krijgen en kansen te benutten. Het kritische denken en de verbeelding die nodig is voor vooruitgang wordt er door gestimuleerd. Je leert een wereld voor te stellen die mooier en beter is dan die er nu is.
Daar kan je overigens ook heel ongelukkig van worden. Maar daartoe ben je meer bereid wanneer je veel in aanraking bent gekomen met cultuur. Het is daarom volgens Vargas Llosa van groot belang dat er een culturele elite is, geen elite gebaseerd op geld of afkomst maar op talent, toewijding en inzet.
Miskend
De jongeren van Nexus-connect, die aan de meet and greet meedoen, zouden wel in het profiel van ‘nieuwe elite’ kunnen passen. Vargas Llosa lijkt daar anders over te denken. Want in de enigszins verhitte discussie die ontstaat laat hij merken hun criteria, waarden en ervaringen niet als waardevol te zien. Hij gaat nog een stap verder. Hij denkt dat het gevaarlijk is dat jongeren niet kunnen beoordelen wat mooi en lelijk is. Want dat betekent volgens hem ook dat ze geen morele oordelen kunnen vellen.
De jongeren voelen zich miskend. Een jonge vrouw verheft haar stem en zegt: “We weten zeker wel wat mooi en lelijk is.” Iemand anders vraagt Llosa nogmaals of hij hen dan de criteria voor cultuur kan geven die hij gebruikt. Vargas Llosa lijkt hen niet te horen. Echte kunst ligt buiten jullie begrip, lijkt hij te zeggen, maar hij biedt geen manier om dat voor hen dichterbij te halen.
Ook niet het met verwijt:”Als jullie Damien Hirst een goede kunstenaar vinden dan herkennen jullie de volgende Hitler of Mussolini niet.”
Verslag door Reine Rek, medewerker Visie en Beleid.
– Over de lezing
– Over Nexus Connected