Er is meer keuzevrijheid dan ooit. We kunnen zelf zin en richting geven aan ons leven. Maar hoe maak je authentieke keuzes in een wereld waarin alles mogelijk schijnt? Zelfkennis en oefening kunnen daarbij helpen, blijkt uit een achtergrondartikel in het blad voor leden Human.
Misschien is het belangrijk fundament voor de keuzes van de moderne mens wel de persoonlijke identiteit. Hij wil niet zomaar keuzes maken, maar authentieke, eigen keuzes. Iets schijnbaar eenvoudigs als de keuze voor koffie of thee kan daardoor al een identiteitsvraagstuk met een verlammend effect worden. Nog veel ingewikkelder wordt het als het om keuzes met meer impact op het persoonlijke leven gaat.
Niet voor niets zijn de begrippen `keuzestress´ en `dertigersdilemma´ uitgevonden in deze tijd. Keuzevrijheid, een kernwaarde in de humanistische mensopvatting, is belangrijk. Maar daarmee kunnen mensen niet automatisch een `goed leven´ verwezenlijken. Het vermogen om de juiste, authentieke keuzes te maken is geen aangeboren vaardigheid. We zullen het moeten leren.
Zelfbeschikking
Hoe op een positieve manier vorm te geven aan vrijheid is een bij uitstek humanistische vraag. Toen het Humanistisch Verbond in 1946 werd opgericht, nam de invloed van traditie en religie af terwijl de impact van media, technologie, wetenschap en de markt juist groeide. In de jaren zestig en zeventig kwamen vrouwen, arbeiders, patiënten, studenten en homo´s in verzet tegen rolpatronen en gezagsverhoudingen en eisten invloed en keuzevrijheid. Vrijheid betekende vooral zelfbeschikking: geen dwang en voorschriften van kerk, staat en anderen over hoe iemand zijn leven moet leiden. Het ging in de jaren zestig en zeventig om `vrij zijn van´.
Volgens filosoof Joep Dohmen is de belangrijkste vraag in deze tijd niet langer; `wie is mijn onderdrukker?´ maar `wie ben ik, wie wil ik zijn, hoe geef ik mijn leven vorm en welke keuzes moet ik daarvoor maken?´
Begrenzingen
Ook volgens de hedendaagse Zwitserse filosoof Peter Bieri is het een misvatting dat vrijheid de totale afwezigheid van invloed en grenzen betekent. Als mensen vrijheid zo opvatten, hebben ze er niets aan. Bieri , die onder het pseudoniem Pascal Mercier `Nachttrein naar Lissabon´ schreef, onderzoekt vrijheid als een praktijk, niet als een concept. Een praktijk waaraan begrenzing inherent is. Zelfs als iemand weet wat hij wil, blijven sommige doelen onbereikbaar. Mensen worden begrensd door wie ze zijn. Opvoeding, levensgeschiedenis, genetische bagage, gezondheid en talenten. De begrenzing van de vrijheid zit niet alleen in mensen zelf, maar ook in hun omgeving. De relaties die we hebben zijn niet uit een menselijk leven weg te denken.
Dat geldt niet alleen voor hun relaties met andere mensen, maar ook voor hun verhouding tot de natuur, de maatschappij en de wereld. Al deze verbindingen spelen een rol bij het maken van keuzes. De ultieme keuzevrijheid bestaat dus niet. Toch moet de Westerse mens zich verhouden tot het maakbaarheidideaal. Hoe kunnen we authentieke keuzes maken in een wereld die de schijn wekt dat alles mogelijk is en alles ook moet?
Levenskunst
Een authentieke keuze veronderstelt zelfkennis. Wie ben je? Wat vind je waardevol? En hoe kom je daar achter? Deze vragen worden al eeuwen gesteld binnen de traditie van de levenskunstfilosofie. Deze stroming beantwoordt de morele vraag naar het `goede´ leven met een oproep tot zelfonderzoek. De hedendaagse levenskunstfilosofen zoals Dohmen en Bieri grijpen terug op de filosofische traditie. Op verschillende manieren besteden ze aandacht aan het belang van zelfreflectie op waarden en ambities. Het kijken naar voorbeeldfiguren is ook een veel terugkerend advies. Maar het gaat er vooral om die inzichten ook in de praktijk te brengen. Te experimenteren en te oefenen met keuzes maken. Willen mensen authentieke keuzes kunnen maken, dan hebben ze behalve zelfkennis ook kennis over invloeden vanuit de omgeving nodig. Dit alles vormt de voedingsbodem van de mens. Zodat niet iedere keuze een reden voor stress is. Mensen kiezen een pad en volgen het. Maar het pad dat bij hen past, vinden ze alleen als ze de tijd nemen het te vinden.
Dit is een samenvatting van het achtergrond artikel in ledenblad HUMAN nummer twee van 2013. U kunt hier het volledige artikel lezen.
– Joep Dohmen, Joachim Duyndam en Harry kunneman (Universiteit voor Humanistiek) over keuzes maken
– Peter Bieri: `Hoe willen wij leven?´ Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2012. ISBN: 9789028424982. Prijs: EUR 15,90 Meer informatie bij bol.com