Vrijheid of een hardere hand, minder eisen of juist alles eruit halen wat erin zit, opvoeden tot assertieve zelfbewuste succesnummers of eerder tot sociale, verantwoordelijke, duurzame burgers. Opvoeddilemma’s zijn persoonlijke en maatschappelijke,dilemma’s ; ze weerspiegelen veranderende waarden, onduidelijkheid over opvoeddoelen, of dilemma’s over waar we heen willen met onszelf, onze kinderen en onze samenleving.

Actuele trends

De samenleving is complex en oude gezagsverhoudingen zijn nagenoeg verdwenen. Een trend is dat opvoeders meer grenzen moeten stellen. Er verschijnen geregeld boeken over gezag (Verhaeghe) en discipline (Huijer). Een andere trend is de noodzaak tot brede vorming: School moet geen leerfabriek zijn. We hebben onderwijzers ook nodig om kinderen persoonlijk te vormen en ze te leren verantwoordelijke burgers te worden(onderwijs 2032).  

Vrijheid

Kinderen hebben ruimte en vrijheid nodig om hun eigen unieke persoonlijkheid te ontwikkelen, hun creativiteit te ontdekken en zelfstandig te leren. Die gedachte kreeg sinds Rousseau steeds meer aanhang en de kern daarvan verdwijnt niet meer. Maar hoe belangrijk we vrijheid ook vinden in onze samenleving, in de opvoeding lijkt de grens bereikt. Opvoeders aarzelen tussen vrijlaten en controle, ergeren zich soms aan hun eigen gebrek aan grenzen en gezag en worden onzeker: is die vrijheid nou mooi of gewoon slap? Ook kritiek en zorgen van de omgeving groeien: De huidige generatie zou door teveel vrijheid verwend en narcistisch worden, zich niet meer kunnen inspannen of frustratie verdragen en zelfs depressie riskeren. Bovendien zou zelfgerichte vrijheid ten koste gaan van betrokkenheid op de omgeving en verantwoordelijkheidsgevoel. Hoog tijd dus om weer wat kaders en sturing te geven. Maar welke?

Verantwoordelijkheid

Kinderen en jongeren hebben handvaten nodig om verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor hun eigen leven en de omgeving. Opvoeding en onderwijs zijn volgens Hanna Arendt een ‘tussenruimte’ waarin kinderen moeten worden voorbereid op de echte wereld. Opvoeders moeten daartoe hun waarden voorleggen en voorleven. Maar welke waarden delen we in onze pluriforme samenleving, welke tradities vinden we waardevol om door te geven, welke vaardigheden lijken ons zinvol en bruikbaar voor de volgende generatie, gezien de sociale, maatschappelijke en ecologische problemen waartoe zij zich zullen moeten verhouden? Weten we het zelf eigenlijk wel? En zo niet, hoe helpen we jongeren dan hun eigen waarden en houding te ontwikkelen die passen bij ‘hun’ tijd en de uitdagingen waar ze voor staan.

Onderwijs

Waar we als samenleving vaak ‘handelingsverlegen’ zijn  ten opzichte van de grote vraagstukken van vluchtelingen en migratie, diversiteit en polarisatie, ecologie etc. leggen we veel verantwoordelijkheid bij de school. De laatste onderwijstrend Onderwijs 2032 vindt dat het onderwijs moet gaan bijdragen aan persoonlijke vorming, Bildung en burgerschap. Dat is een logische plek omdat op school mensen samen komen die dat elders niet doen. Toch is het belangrijk dat ouders, buurt, maatschappelijke organisaties, politiek en media het onderwijs steunen in deze belangrijke vormende taken. Ook de scholen zelf zijn op zoek. OK, waardenontwikkeling en het gesprek daarover, democratische grondrechten en mensenrechten, burgerschap, dialoogvaardigheden, persoonlijke vorming en Bildung, belangrijk genoeg, maar hoe doe je dat eigenlijk? Openbaar onderwijs zou niet neutraal moeten zijn maar voor democratische humanistische grondwaarden gaan staan.  Alle onderwijs zou pluriform moeten zijn in voorleggen en bespreken van diverse waarden en oriëntaties.

Humanistische traditie: Balans

Het humanisme heeft een lange geschiedenis met balans bevorderen tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. In een humanistische opvatting van Bildung is ruimte en stimulans om zelf te leren denken, voelen en streven voorwaarde voor empathie, zorg en verantwoordelijkheid voor anderen en de gemeenschap.

Humanistische partners

• Universiteit voor Humanistiek, burgerschap en opvoeding.
• Humanistisch Vormingsonderwijs is gespecialiseerd en heel ervaren in het persoonlijk groepsgesprek over waarden, zin, en alles wat ertoe doet
• Human maakt programma’s waarin Bildung altijd onderdeel is. Zoals www.dusikbenjr.nl
• Humanitas zorgt voor opvoedondersteuning
• Hivos steunt onderwijsprojecten
   

Humanisme helpt je opvoeden en onderwijzen

Humanisten hebben de hoop en het vertrouwen dat je evenwicht kunt vinden tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, tussen persoonlijke ontwikkeling en betrokkenheid bij je omgeving. Wat je zelf belangrijk vindt kun je voorleggen en voorleven aan kinderen, die er het hunne mee doen.  Aandacht, respect en liefde leggen de basis voor een goede persoonlijke en sociale ontwikkeling van het kind. Kinderen hebben soms grenzen en weerstand nodig, maar ook de ruimte en vrijheid nodig om zelf op onderzoek te gaan en hun eigen builen te vallen en zo weerbaar te worden. Het is fijn als je ze een rijke omgeving kunt aanbieden om te leren en te onderzoeken, zelf en met anderen en veel ervaringen op te doen.Maar ook de botsingen, het ongemak, het soms falen als opvoeder volgens je eigen normen horen erbij, als ouder en kind of onderwijzer en leerling elkaars beperkingen zien en leren kennen en en weg vinden ermee om te gaan. Ook daarvan leer je een eigen, zinvol, authentiek leven te leiden met anderen en groei je als mens, vooral als je de relatie behoudt.

Bronnen over opvoeden om te denken en doen.

Er zijn veel manieren om daarmee aan de slag te gaan, zoals jezelf vragen stellen:
Onderzoek en reflectie:
•    Welke waarden vind je wezenlijk, voor jezelf, je relatie tot anderen, de maatschappij. Wat daarvan wil je je kind of leerling vooral bijbrengen en wat zijn daarin dus je opvoeddoelen?
•    Hoeveel vrijheid kreeg je zelf als kind, wat vond je daarvan, hoe wil jij dat met jouw kinderen doen? Wat vind je kind daarvan?
•    Ben je zelf ambitieus, wat wil je dat je kind bereikt?
•    Wat zijn je grootste opvoeddilemma’s, waarin kom je jezelf als opvoeder tegen?

Je kunt:
•    Hierop zelf reflecteren door er bijvoorbeeld over te schrijven.
•    Ervaring en ideeën uitwisselen met anderen in gesprek met vrienden, familie, andere ouders of docenten
•    In lezing en debat hoor je hoe anderen erover denken en kun je met elkaar in gesprek. Zoals in de lezing + van Stine en Frank en de Socrateslezing van Joep Dohmen
•    experimenteren en oefenen met ander gedrag
•    je kind vragen wat hij/zij wil
•    Je laten inspireren door boeken, films, documentaires, blogs. Zie ook meer bronnen.
•    Durven falen en leren.