Tegen het boerkaverbod

“Ik ben tegen het boerkaverbod. Het schendt de fundamentele vrijheid van vrouwen om gehoor te geven aan wat zij als een religieus gebod zien, en daarmee de godsdienstvrijheid. Overigens betreft het een nikabverbod. Er zijn in Nederland geen vrouwen die een boerka dragen. De enige rechtvaardiging voor het verbieden van de nikab zou zijn dat het dragen ervan een bedreiging voor de openbare orde vormt, maar dat is niet het geval. Wapens onder kleding verbergen kan ook onder andere kledingstukken dan een nikab, en er zijn geen praktijkvoorbeelden dat dit is gebeurd. Het boerkaverbod wordt daarbij ook niet in praktijk gebracht. Mensen in bijvoorbeeld ziekenhuizen hebben dit allang aangegeven.

Uiteraard, als ergens een grens wordt overschreden moet je die kunnen stellen. Maar in dit geval bevindt de maatregel zich op een hellend vlak en dat is niet nodig. De maatregel is ingegeven door populistische, islamofobe partijen, en geeft een legitimatie aan mensen die de vrijheden van moslims net iets minder belangrijk vinden dan die van henzelf. Dat is de kern van het probleem.

Het is de symbolische focus op iets dat politiek zeer gevoelig ligt die het nikabverbod problematisch maakt. Hoe politiek de context is laat een gebeurtenis in België zien. Rachida Lambrabet, een mensenrechtenadvocaat, was gevraagd om een toneelstuk van vijf minuten te schrijven. Ze schreef ‘Projet Deburkanisation’ geheel vanuit het perspectief van een boerkadrager. Ze zei niet dat dit was wat ze zelf vond. Ze draagt zelf geen boerka. Ze schreef niet in naam van hen, maar probeerde zich enkel in hen te verplaatsen.

Het stuk heeft een enorme rel veroorzaakt in België. Ze is zelfs ontslagen als advocaat bij een mensenrechtenorganisatie nadat het Vlaams-nationalistische N-VA protest aantekende. Dit laat zien hoe gevoelig de symbolische focus op de boerka in Europese context is. Een extra reden om voorzichtig te zijn met een verbod.

Het tegendeel lijkt zelfs aan de orde: er is geen gevaar voor de algemene openbare orde, maar voor de vrouwen zelf. Kijk naar landen waar eerder een boerkaverbod is ingevoerd. Vrouwen met een nikab of zelfs hijab worden in Frankrijk regelmatig op straat in elkaar geslagen. Ze mogen hun eigen kleuters niet meer van school halen en moeten buiten wachten, omdat ze dan de tere zieltjes van de seculiere kinderen zouden kunnen beïnvloeden. Bovendien heeft een Nederlands boerkaverbod nog een extra component. Zoals te lezen in het artikel van Markha Valenta van Open Democracy zouden burgerarresten mogen worden uitgevoerd op dragers van nikabs en boerka’s. Hiermee worden vrouwen gelijkgesteld aan voortvluchtige criminelen, moordenaars en verkrachters.

Daarnaast is het ook te eurocentrisch om te zeggen: wij weten wat vrijheid is, wij weten wat onderdrukking is. Veel vrouwen in de wereld wordt de boerka met dwang opgelegd en we moeten vrouwen die zich daartegen verzetten steunen. Maar humanisten moeten voorzichtiger zijn in stellen wat de boerka in elke context betekent. Leer iets over verschillende contexten en erken dat je het niet altijd meteen begrijpt.

Verder is het te sterk om te zeggen dat ‘de islamitische landen’ geen scheiding tussen kerk en staat hebben en wij in het westen wel. Het is belangrijk dat we reflecteren op onze eigen situatie: in het westen is er sprake van christelijke en humanistische privileges. Kijk naar de kerkbelasting in Duitsland. Kijk naar de Kerk van Engeland. Kijk naar onze politieke partijen – wij hebben méérdere christelijke partijen. Als er een islamitische partij opgericht zou worden zouden velen zich een hoedje schrikken.

En dan is er nog een geschiedenis van beeldvorming over het Verlichte, beschaafde westen en de ‘Anderen’ dat helemaal geen recht doet aan de realiteit. En die is dat het westen en de Anderen al eeuwen diep verweven zijn en in die verweving tot stand gekomen zijn. Er is nergens een glasheldere scheiding tussen kerk en staat, en overal spelen geschiedenissen van privileges voor specifieke groepen mee. Dat betekent niet dat je geen onpartijdigheid moet nastreven. Wel moeten we erkennen dat die onpartijdigheid nog niet gerealiseerd is. De beeldvorming dat dat wel zo is schaadt minderheden, of stelt ze in elk geval achter.”

Yolande Jansen is Socrates-hoogleraar ‘Humanisme in relatie tot religie en seculariteit’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze is benoemd door de Stichting Socrates. De Stichting bevordert wetenschap vanuit humanistisch perspectief. Zie hier voor meer informatie over Stichting Socrates.