Staatssecretaris Teeven zet stappen naar een humaner vreemdelingenbeleid. Maar perspectief voor onuitzetbaren ontbreekt in het plan dat hij 13 september presenteerde.
Minder vreemdelingendetentie, een lichter regime en de ontwikkeling van alternatieven. De langverwachte nota bevat stappen naar een humaner vreemdelingenbeleid. De aanpassingen zijn een reactie op vele kritische rapporten, adviezen en een lobby van onder meer het Humanistisch Verbond om mensenrechten van vreemdelingen in Nederland te respecteren.
Menswaardiger
Humaniteit en perspectief bieden zijn daarbij voor het Humanistisch Verbond het uitgangspunt. Voor Teeven is dat echter ondergeschikt aan het hoofddoel van het kabinetsbeleid: bevorderen van terugkeer. “Het gaat er mij niet om of ik een vinkje achter mijn naam krijg: humaner”, vertrouwde Teeven het Algemeen Dagblad toe. Waar bezuiniging, een effectiever terugkeerbeleid en een humanere aanpak samen gaan past de staatssecretaris het vreemdelingenbeleid aan. Dus waar wordt het beleid dan menswaardiger en waar niet?
Minder cellen
Teeven halveert het aantal cellen voor vreemdelingendetentie van 2000 nu naar 993 in 2016. Dat is een verbetering. Maar mensen worden nog steeds gevangen gezet om hun vertrek voor te bereiden. Vooral zij die `overlast veroorzaken´ – hoe ruim dat wordt genomen is niet duidelijk- en niet terug willen, kunnen gedetineerd worden. Dat mag alleen als er zicht is op uitzetting. Wie zich niet verzet krijgt een lichter regime dan het tot nu opgelegde strafregime dat voor criminelen geldt.
Teeven trekt geen geld uit voor alternatieve niet-strafrechterlijke locaties. “Teleurstellend´, vindt Ineke de Vries, directeur van het Humanistisch Verbond: “Als de overheid het nodig vindt iemands vrijheid te beperken kan dat op een andere manier. Mensen zonder verblijfsvergunning zijn geen criminelen en horen dus niet in een gevangenis.”
Alternatieven
Positief is ook dat Teeven de subsidie voor kleinschalige alternatieven van maatschappelijke organisaties voortzet. Daarbij worden mensen in relatieve vrijheid begeleid na te denken over een levensvatbaar perspectief, hier of elders. Maatschappelijke organisaties bepleiten al jaren dat dergelijke alternatieven menswaardiger, goedkoper en minstens zo effectief zijn. Met effectief wordt bedoeld dat meer mensen terugkeren.
Rust en ruimte
Mensen komen eerder in actie als ze in de rust, ruimte en de begeleiding krijgen om na te denken over zo´n fundamentele stap als terugkeer. “Wat ons betreft worden die alternatieven flink uitgebreid en toegankelijk voor alle vreemdelingen en niet voor alleen uitgeprocedeerde asielzoekers”, aldus de Vries.
Dagbesteding
Ook mogen vreemdelingen in gezinsvervangende en vrijheidsbeperkende locaties, meer korte opleidingen doen die ze ook kunnen gebruiken bij terugkeer of werken aan groenvoorziening of onderhoud. Dat is goed voor hun gevoel van eigenwaarde en de gezondheid en dus humaner. Teeven lijkt in te zien dat mensen die actief blijven eerder een besluit nemen om terug te keren, dan mensen die murw, passief of psychisch ziek worden gemaakt.
Buitenschuld
De buitenschuldregeling voor mensen die wel willen meewerken aan terugkeer maar het buiten hun schuld niet voor elkaar krijgen wordt niet verruimd. Wel belooft de staatssecretaris de procedures efficiënter en toegankelijker te maken. De vreemdeling zelf zal echter moeten bewijzen dat een ambassade geen reispapieren afgeeft. Dat is lastig, omdat die vaak niet zwart-op-wit weigeren maar gewoon niet antwoorden. De verwachting dat door de verbeterde procedure twee keer zoveel mensen hun recht op buitenschuld kunnen halen- nu enkele tientallen per jaar- wordt daarmee twijfelachtig.
Humaniteit voor onuitzetbaren
Wat betekenen de nieuwe plannen voor de naar schatting 35.000 tot 60.000 mensen die niet mogen blijven maar ook niet uitgezet kunnen worden? Enkele tientallen zullen een buitenschuldverklaring krijgen. Sommigen worden begeleid naar terugkeer in de alternatieve pilots of door de Dienst Terugkeer en Vertrek. Maar velen blijven, omdat ze banger zijn om te gaan dan te blijven. `Zij zijn hier´, en leven als tweederangsburgers in de marges van de samenleving, niet te bewegen tot vertrek zonder toekomstperspectief. Een fundamenteel nieuwe visie op dit probleem, vooral een kwestie van humaniteit, ontbreekt in het nieuwe beleid. Een creatievere benadering van immigratie zou kunnen leiden tot andere oplossingen dan uitsluitend de druk te vertrekken naar het herkomstland.
De Terugkeercoach
Meer weten over humane alternatieven voor vreemdelingendetentie? In de Belgische Terugkeerhuizen worden mensen die het land moeten verlaten persoonlijk begeleid. Deze huizen worden internationaal gezien als een voorbeeld van humaan terugkeerbeleid voor uitgeprocedeerde asielzoekers. Kees Vlaanderen maakte de Human documentaire ‘De Terugkeercoach’ over dit bijzondere project. De film staat geprogrammeerd voor het Nederlands Filmfestival in Utrecht. Hij is daar te zien op 26 en 28 september en 1 oktober. Op 26 september zijn de Belgische terugkeercoaches aanwezig om vragen te beantwoorden. U kunt de documentaire ook bekijken op Holland Doc.