Humanisten zijn er in alle soorten en maten. De individuele humanist is moeilijk in een heldere categorie te vatten. Dat is maar goed ook. De grootste organisator van het internationaal humanisme Paul Kurtz laat vooral zien hoe veelzijdig een mens kan zijn. Hij overleed op 20 oktober na 86 gevulde jaren.
Blog Esther Wit
Paul Kurtz wordt ook wel de ‘vader van het seculier humanisme’ genoemd. Vanuit een stevige filosofische achtergrond – hij was professor filosofie in Buffalo – schreef hij honderden artikelen en tientallen boeken over het humanisme.
Hoe wordt je ‘vader van het seculier humanisme’? Door bijvoorbeeld de non-profit uitgeverij Prometheus Books op te richten, maar ook de Counsel for Secular Humanism (met het tijdschrift Free Inquiry), de Center for Inquiry, het Institute for Science and Human Values (met het tijdschrift The Human Prospect) en mede-voorzitter van de IHEU te zijn, naast uiteraard mede-auteur van de verschillende Humanist Manifesto’s van de American Humanist Association.
En dan heb ik een kleine selectie gemaakt. Het Amerikaanse en internationale humanistische landschap is kortom, voor een belangrijk deel vormgegeven door Kurtz.
Compleet mens
Het humanisme wordt nog wel eens uit elkaar getrokken in verschillende varianten. Ze blijken bij Kurtz opvallend goed samen te gaan. Hij was een sceptisch denker en benadrukte keer op keer het belang van onze kritische intelligentie. Maar kritiek – vooral religiekritiek – is geen doel op zich. Het is onderdeel van een groter humanisme.
Dat grotere humanisme is beschouwend maar ook uiterst actief en gemeenschapsvormend. Een visie vraagt om instituten, organisaties en manifesten, Kurtz stichtte en schreef er velen. Bovendien meende Kurtz dat een puur rationeel perspectief op ons leven te kort schiet; wij zijn ook ethische, passionele en verbeeldingskrachtige wezens.
Compleet humanisme
Maar wat voor soort humanisme is zijn humanisme dan? Is het een religie, een filosofie, een wetenschap of een ethiek? Geen van allen, aldus Kurtz.
Humanisme een ‘godloze religie’ noemen is verwarrend omdat veel van de eigenschappen van religies (geloven in en aanbidden van een schepper) niet aan de orde zijn. Religie en humanisme zijn eenvoudigweg andere dingen.
Is humanisme dan een soort filosofie? In ieder geval niet de hedendaagse filosofie.
Volgens Kurtz hebben filosofen zich wel erg sterk geprofileerd als ‘echte wetenschappers’. Ze presenteren zich als neutrale denkers binnen een heel specifiek onderzoeksgebied. Hoewel de filosofen uit de oudheid een ‘levensfilosofie’ ontwikkelden, is filosofie vandaag de dag te gefragmenteerd om samen te vallen met een vol seculier humanisme.
‘Surely humanism offers more than this. For it involves a cosmic outlook based upon philosophy and the sciences; it involves a life stance and a normative ethical commitment. It seeks to be relevant to the question of meaning, who are we, and how shall we live.’ (zie:http://www.humanismtoday.org/vol6/kurtz.pdf
Is humanisme dan een soort wetenschap? Niet echt, want ook de wetenschappen zijn sterk gespecialiseerd. Ze vertalen hun bevindingen niet naar een breder perspectief op hoe je goed kunt leven. Humanisten doen dat wel. Bovendien doen ze dat ook in normatieve zin, ze willen niet alleen ‘naar waarheid’ leven, maar ook ‘goed’ leven.
Gaat het dan om een soort ethiek? Deels, maar ook niet helemaal, aldus Kurtz. Ethiek is vooral een reflectie op waarden, terwijl humanisten hun waarden concreet willen leven. Ze vormen zichzelf en hun leven aan de hand van ethische beginselen, en dat is iets anders dan nadenken over ethiek.
Euphraxophy en Neo-humanism
Volgens Kurtz is seculier humanisme eerder een concrete expressie van een wetenschappelijke, filosofische en ethische manier van denken en ervaren. Hij bedacht er zelfs een woord voor:Eupraxophy. ‘Eu’ betekent ‘goed’ (net als in euthanasie: goed sterven), praxis verwijst naar praktisch gedrag in de bestaande wereld en ‘sophia’ verwijst naar intelligentie en wijsheid. Een goed leven in de dagelijkse praktijk dus, gestuurd door kritische intelligentie en nieuwsgierigheid.
In 2010 schreef Kurtz een uitgebreide omschrijvingvan een nieuwe, planetaire ethische inzet, het Neo-Humanisme. Als altijd, ondertekend door een grote en internationale groep wetenschappers, politici, schrijvers, managers, organisatoren, kortom, denkers en doeners van allerlei slag en soort.
Organisatietalent
Kurtz was serieus in zijn ambities en had een enorm organisatorisch talent. De combinatie van een krachtige visie met een stevig netwerk is uitzonderlijk. Misschien is zijn grootste verdienste wel de persoon Kurtz zelf, de vitale expressie van seculier humanisme. Hij liet niet alleen een compleet landschap van humanistische boeken, artikelen en organisaties na, maar vooral ook de herinnering aan een indrukwekkende, veelzijdige en concrete humanist.
Lees verder in de Humanistische Canon . Bert Gasenbeek, directeur van het Humanistisch Historisch Centrum schreef op human.nl een blog over Kurtz
Door Esther Wit, Hoofdredacteur van de Humanistische Canon