Opera voor een kosmopolitische samenleving

De opera komt voort vanuit een prachtige West-Europese muziektraditie, die net als alle andere West-Europese kunsttradities haar plek opnieuw moet vinden in de huidige kosmopolitische samenleving, zegt zanger en gelauwerd operamaker Anthony Heidweiller. 

Het thema van het Opera Forward Festival is daarom identiteit en confrontatie. Hoe kunnen we de kunst weer aan laten sluiten bij de samenleving? Heidweiller: “Het doel van het festival is het onderzoeken van de identiteit van kunst, in dit geval opera. We willen ons afvragen welke verhalen we moeten vertellen om de kunst weer een platform van onze huidige kosmopolitische samenleving te laten zijn. Daarbij moeten we de confrontatie niet schuwen. Ik bedoel hiermee confrontatie in positieve zin, als een ontmoeting, en niet als conflict.”

Identiteit staat niet meer vast, en het is volgens Heidweiller belangrijk niet te vervallen in oude verhalen, maar samen te zoeken naar nieuwe identiteiten. “Ik zie mezelf ook als wereldburger, als iemand die zich vrij kan bewegen tussen verschillende identiteiten. Identiteit is voor velen een zoektocht geworden, een zoektocht naar betekenis. Kijk maar naar de klimaatjongeren. Jongeren krijgen steeds meer het besef dat ze als burgers invloed hebben en een politieke stem hebben. Ook zij vinden een nieuwe identiteit. We leven in een tijd waarin we nieuwe betekenissen moeten zoeken. De kunst kan ons hier heel goed bij helpen.”  

Vooral de zogenaamde ‘hoge kunst’ loopt achter in deze zoektocht en op de diversiteit van de samenleving. Een gemiste kans volgens Heidweiller. Maar hoe komt het dat de verbinding er niet is? “Ik zie wel verandering, vooral binnen populaire cultuur, maar nog niet bij klassieke muziek. Ze hangen in die wereld nog erg vast aan dogma’s. Het curriculum is gebaseerd op tradities. De muziekschool heet niet voor niets een conservatorium, en niet een innovatorium.

Daarom haal ik ook mensen naar het festival als Peter Sellars, Neo Muyanga en Olivia Rutazibwa. Zij durven echt de belangrijke vragen te stellen en de dialoog te verrijken.
Ik zie die verandering niet vanuit de politiek komen. We moeten zelf als kunstenaars de vraag gaan stellen naar de relevantie van de kunst voor de samenleving en zelf met antwoorden komen. Dat is precies wat we op dit festival doen, onder meer met sprekers maar ook met zeer vernieuwende voorstellingen en experimenten.” 

Heidweiller is zelf operazanger en vernieuwend operamaker. Hij wierf o.a bekendheid met operaprojecten in het onderwijs – aanvullend is hij initiator van muziek educatie projecten met name op VMBO scholen. Projecten waar de stem van ieder individueel kind centraal staat en waar muziek gedeeld en gezongen wordt uit alle muziekculturen. “Nederland, de wereld is kosmopolitisch het is dus meer dan logisch dat zich dit ‘moet’ weerspiegelen in ons muziek onderwijs.”

Waar komt deze passie vandaan? “Kunst geeft troost. Ik heb dit als kind ervaren, toen ik hevig stotterde en daar heel veel last van had op school. Het was zeer traumatisch. Het zingen was voor mij een bevrijding. Ik vond mijn stem. Maar naast dat persoonlijke motief vind ik ook dat als je wil dat de kunst weer van de mensen wordt, dat je in het onderwijs moet beginnen, vooral in het VMBO. Daar groeien kinderen op die zich verbaal heel slecht kunnen uiten en daarmee niet gehoord worden.  Op scholen heb ik het dan ook niet over opera, maar over zingen. Het gaat over je adem voelen stromen, over niet blokkeren en je stem horen en laten horen. Zingen gaat over stem krijgen, over jouw kleur toevoegen aan het geheel dat onze democratie is. 

Wat hebben kinderen van nu nodig? ‘Ik ben groot voorstander van onderwijs zoals de Indiase filosoof en kunstenaar Rabindranath Tagore dat vormgaf op zijn school. Er was naast wiskunde en taal ruimte voor gevoel en voor het verbinding maken met je lichaam. Er was kunst, zang, en dans. Kinderen leren dan niet alleen abstracte kennis, maar ook zichzelf kennen als lichaam met een eigen ziel en een eigen wezen.
Dit geldt overigens niet alleen voor leerlingen. Ik hoor ook van leerkrachten op de scholen waar ik kom dat ze hier grote behoefte aan hebben!”  

Als het aan hem ligt, hoe ziet de opera van de toekomst er dan uit? “Ik zie een veel grotere participatie van het publiek. Het publiek dat meedoet, meezingt, de verhalen meeschrijft. Alleen dan krijgen we de verhalen binnen die leven in de wereld van nu. In Aix-en-Provence, waar ik ook werk, werden laatst 12 vernieuwende opera-projecten aan me gepresenteerd. Deze gingen allemaal over participatie. Daarom nodig ik iedereen ook van harte uit om naar ons festival te komen en met ons mee te praten en mee te denken over de vraag naar de toekomst van de muziek.”