Terwijl we luisteren naar For Mattia, gespeeld door componist Douwe Eisenga zelf, weet ik dat ik iets heel bijzonders meemaak. Het indringende, intieme en ook vaak vrolijke gesprek, klinkt na in mijn hoofd. Intens luisteren we. De schilderijen van kunstenaars Janpeter Muilwijk en Katja Bosch aan de muur, portretten van hun kinderen, waaronder Mattia op de schoorsteenmantel.
Tentoonstelling en muziekstuk na de zelfdoding
Na de dood van hun dochter schilderden ze samen een tentoonstelling over haar. Muilwijk had verschillende afspraken voor exposities afgezegd. Die in de Domkerk in Utrecht was de enige die hij vergeten was te annuleren. Samen besloten ze de tentoonstelling aan Mattia te wijden en op te dragen aan alle andere mensen die zelf een einde aan hun leven maakten. Daarnaast gaven zij de Nederlandse componist Douwe Eisenga de opdracht om een muziekstuk For Mattia te maken. De componist schuift later ook aan tijdens ons gesprek.
Tijdens een lichte lunch in de zonovergoten serre die uitziet over de diepe tuin in Middelburg, raken we in gesprek over hun leven, werk -beide hebben ze de kunstacademie gevolgd-, kinderen -ze hebben ook een zoon- en het grote verdriet ruim twee jaar eerder toen Mattia, die geterroriseerd werd door stemmen in haar eigen hoofd het niet langer uithield en haar leven beëindigde.
‘Het stopt niet na de dood’
Mattia schreef een ‘boekscript’, een soort dagboek, waaruit delen in het tentoonstellingsboekje werden gepubliceerd. Ze schreef hartverscheurend over ‘Het Gat’, ‘de schimmen’, complotten en geheime boodschappen, die tot één ding moesten leiden: de dood:
Het begon op haar vijftiende ongeveer. “Ze hield het nog heel lang vol, tot haar 26e,” zegt haar vader. Beide ouders zijn ervan overtuigd, zij het op een heel andere manier, dat Mattia dan wel is overleden, maar niet weg is. ‘Het stopt niet na de dood.’
‘Een vrolijk meisje was ze’, vertellen ze. Ondernemend, ‘ze nam veel drukte mee’, creatief, talentvol en heel erg slim. Muilwijk: “Niemand kon je zo welkom heten als Mattia, met haar armen wijd rende ze op je af.” “Tijdens haar pubertijd dacht ik dat ze mogelijk depressief was. We hadden nog geen weet van haar suïcidaliteit”, vertelt zijn vrouw. “Zoekend was ze.”
Hun kind wilde dood
Maar dat hoorde ook bij haar leeftijd. Pas na de eerste poging tot zelfdoding, op haar vijftiende begrepen ze dat dit niet zo maar een depressie was die bij de pubertijd kan horen, maar iets veel ernstigers. Hun kind wilde dood. Weken, maanden, jaren volgden van therapie – de moeder, Katja Bosch was degene die altijd met haar meeging- afstompende medicijnen, de afgesloten zolder, verstopte messen en ’s nachts voor haar deur liggen, totdat Muilwijk zich realiseerde dat dit niet meer zo kon: “op een gegeven moment ben je zo met elkaar gegijzeld.” Hij kon niet meer met de angst leven dat ‘het’ kon gebeuren. Een angst die zich omzette in een soort machteloze boosheid. Daar wilde hij van af. Weer de liefhebbende vader zijn, die hij wilde zijn. Als het dan zou gebeuren, kon hij haar daar toch niet voor behoeden.
Ook Katja Bosch maakte iets dergelijks door:
Mattia leefde inmiddels op zichzelf en Bosch had dagelijks contact met haar. Het is nu 2.5 jaar geleden en het speelt elke dag, maar mij gaat het erom hoe lang moet je geleefd hebben om het zinvol te laten zijn, wanneer is het genoeg? Bij haar voelt het toch als haar tijd. Zo’n heftig leven en ze heeft het zo knap gedaan.”
Schuldgevoel, verdriet en vragen
Natuurlijk riep haar zelfgekozen dood van alles op, schuldgevoel, verdriet en vragen. Hoe dood is die dood? “Ik had niet het gevoel dat ze weg was”, zegt Muilwijk, “en Katja had dat ook, ze was niet weg en dat gaf ons het gevoel van verbinding. Er was een anders-soortige aanwezigheid. Heel abstract.”
En juist die abstractie maakte dat ze erover gingen schilderen. Ik wilde eerst ook abstract gaan schilderen, maar dat lukte helemaal niet, lacht Muilwijk. Dus schilderde hij figuratief en ‘versluierde’ de meisjesgestalten. Bosch schildert wel abstract en vond het fijn helemaal tot haar eigen ondeelbare kern te komen en inderdaad het verdriet en de pijn te schilderen, de eenzaamheid van Mattia waarmee ze over straat liep, met haar tas tegen haar aangeklemd. Maar ook weer ‘het gen van het geluk zoeken’, licht zien. “Tot je helemaal bij je binnenste pit komt, die helemaal niet met woorden te beschrijven is.”
Schilderen en muziek zijn helend
Bij beiden beluister ik dat het schilderen ‘helend’ was. Kon Janpeter Muilwijk aan zijn schilderijen aflezen hoe het met hem ging, ‘het zware kwam tegenover het lichte te staan’, Katja Bosch gaf het een nieuwe energie die ‘losmaakt’ en ‘lucht geeft’. Het beeld van de geliefde dochter veranderde en werd abstracter. En dat bracht hen ook bij de muziek.
Van de bescheiden erfenis van hun dochter kocht Muilwijk een vleugel om piano te leren spelen. Aanvankelijk om de zangpartijen in te studeren voor zijn koor. En omdat er zoveel muziekstukken vrouwennamen dragen, Für Elise bijvoorbeeld -maar wie weet nou wie Elise was- kwam hij op de gedachte voor een For Mattia. “Ik was altijd al fan van zijn muziek”, hij wijst naar Eisenga, “en dacht dat is hele goede muziek hiervoor.” De opdracht aan de eveneens in Middelburg wonende componist luidde: een pianostuk For Mattia, met enkele bezetting, omdat dan de kans dat het stuk gespeeld wordt het grootst is. Ze vonden het passend het bij de opening van de tentoonstelling in première te laten gaan.
De mooiste pianomuziek
“Het is geen dagelijkse vraag inderdaad,” reageert Eisenga, “maar ik dacht wel gelijk, dat gaan we doen.” Het prachtige schetsboek laat de eerste schetsen van de compositie zien tot en met het hele stuk. Muziektaal die er weer heel anders uit ziet dan gewone taal en beeldtaal. For Mattia zou aanvankelijk 3 minuten worden -het budget was niet zo groot-. Maar Eisenga ging aan de slag, het werden er ruim 8. “Bij deze opdracht wist ik wel: dit moet de mooiste pianomuziek worden die ooit is geschreven.”
Verder lezen en luisteren naar Katja Bosch en Janpeter Muilwijk
For Mattia werd opgenomen in de Hart & Ziel Lijst op radio 1. Hieronder een interview met beide ouders.
Meer informatie over en schilderijen van de tentoonstelling op de website Om Mattia.
Ingrijpende ervaring
Heeft u behoefte aan een gesprek met een van onze dienstverleners, of heeft u zelf iets dergelijks meegemaakt en zoekt u naar een passend afscheid, neemt u dan contact op met één van hen. U vindt ze onder dit artikel.
