Omgaan met pijn en verdriet is gemedicaliseerd geraakt

“Neem je rust totdat het overgaat”, kreeg een kennis van ons ooit als advies, toen zij met burn-outklachten kampte. “Maar wat is ‘het’ dan precies?”, vroeg zij. “En hoe kan ik ‘het’ laten overgaan als ik dit niet weet?” Het fenomeen burn-out is een groeiende bron van zorg en aandacht. Uit onderzoek van TNO, dat begin dit jaar werd gepubliceerd, blijkt dat het aantal werknemers met burn-outklachten is toegenomen. Maar veel is nog onduidelijk. Want wat is een burn-out en welke ondersteuning is nodig?

Uitputting door mentale overbelasting wordt onder het label burn-out doorgaans een-op-een gekoppeld aan werkgerelateerde stressklachten. Wij zien echter dat die uitputting vaak samenhangt met langdurig opgehoopte en niet-erkende existentiële problematiek. Denk aan verlieservaringen, de ervaring tekort te schieten in het leven, onbegrip over hoe het leven loopt of het gevoel geen contact meer te hebben met wie je bent, wat werkelijk van waarde is.

In de ratrace van ons leven komen we lang niet altijd toe aan deze innerlijke spanningen. Op de achtergrond spelen vaak ook maatschappelijke omstandigheden nog een rol, zoals de prestatiedruk om een leuk, goed, geslaagd leven te hebben. Hoe blijf je dan weerbaar en dicht bij jezelf? Als dat niet lukt, kunnen mensen ook niet meer goed omgaan met problemen die zich onvermijdelijk voordoen in werk en privéleven. Zo komen zij in een vicieuze cirkel van overbelasting en uitputting terecht.

In onze tijd is de gang naar de dokter, psycholoog of psychiater snel gemaakt. Dáár zoeken we de oplossing. Waarom? Omdat onze omgang met pijn, verdriet en ongeluk gemedicaliseerd is geraakt. Dit heeft zich zelfs in beleid en wetgeving vertaald. Vooral medische diagnoses bieden toegang tot (vergoede) begeleiding bij klachten. Daarom worden ook burn-outklachten te snel als psychische stoornis gediagnosticeerd. Dat is voor niemand goed: de ggz raakt overbelast en mensen krijgen niet de hulp die zij nodig hebben. In plaats daarvan moeten we recht doen aan de impact die levensvragen, los van ziekte en stoornis, hebben op het leven.

Hoe doen we dat? Damiaan Denys, voorzitter van de Vereniging voor Psychiatrie, stelde vorig jaar dat mensen die met zingevingsvragen worstelen zélf weerbaarder moeten worden. Dat kan inderdaad: inspiratiebronnen zoeken; eigen keuzes leren (h)erkennen; veerkracht oefenen. Tegelijk biedt een deskundige gesprekspartner op het gebied van levensvragen soms echt welkome steun. Mensen hebben daar in alle tijden behoefte aan gehad. Dit is in onze seculiere, ontkerkelijkte samenleving niet anders. De vraag is alleen hoe we die ondersteuning op een eigentijdse, professionele manier organiseren.

Geestelijke verzorging kan hier uitkomst bieden. Binnen de krijgsmacht, in zieken- en verpleeghuizen en in gevangenissen zijn geestelijk verzorgers sinds jaar en dag in dienst. Geestelijke verzorging is daar zelfs een grondwettelijk recht. Maar hoe zit het dan in het gewone, werkende leven van mensen? Is levensbeschouwelijke begeleiding daar aanwezig en toegankelijk?

In onze samenleving is dat niet het geval. Bovendien sluit die begeleiding, voor zover dan toegankelijk, lang niet altijd aan bij de specifieke (werk)contexten waarbinnen mensen met levensvragen worden geconfronteerd.

Mensen hebben nu vaak een keuze tussen kerk of new-agekitsch, terwijl met geestelijke verzorging een eigentijdse, professionele en gelukkig steeds breder omarmde standaard voorhanden is. Het zou goed zijn als werkgevers en zorgverzekeraars die ook erkennen. Als we recht willen doen aan de impact van levensvragen, moet professionele ondersteuning daarbij mogelijk zijn.

Dit artikel verscheen op 30 april 2019 in Trouw. 

Dankzij een samenwerking tussen het Humanistisch Verbond en Sitagre is nu ook geestelijke verzorging beschikbaar voor mensen die uitvallen op werk. Dat is een unicum in de zorg. Lees meer over deze samenwerking.