Een humanistische levenshouding is een weerbare levenshouding. Weerbaarheid tegen conformistisch gedrag en nihilisme. Dit weekend komen Europese humanisten bij elkaar in Utrecht om zich daarover te buigen. Maar hoe doe je dat? En waar moet je op letten? Het advies van Koerbagh: let op de taal.
In de Humanistische Canon vind je vele weerbare denkers en doeners. Bijvoorbeeld de 17e eeuwse vrijdenker uit Amsterdam: Adriaan Koerbagh. Hij schreef het eerste en enige verboden woordenboek in Nederland: Bloemhof. In 1993 werd een bloemlezing uitgegeven onder de veelzeggende titel ‘Woorden van de Duivel’. Hij werd gearresteerd en overleed in de gevangenis.
Jargon en andere problemen
Koerbagh wees ons op een bekend verschijnsel: onbegrijpelijke taal. In zijn tijd was het de taal van juristen, artsen maar toch vooral van godgeleerden. Moeilijke woorden kunnen je helpen om de wereld beter te begrijpen, maar ze kunnen ook verhullen dat er onzin wordt gesproken. Jargon, zouden wij zeggen. Koerbagh schreef zijn woordenboek om vooral theologisch jargon te ‘vertalen’ en van sarcastisch commentaar te voorzien. Wat staat er nou eigenlijk? Begrijp ik dit?
Koerbagh wilde ongeschoolde landgenoten uitleggen wat die moeilijke en Griekse, Latijnse, Franse, Hebreeuwse woorden betekenen zodat ze zich kunnen weren tegen machtsmisbruik. Hij wilde dat mensen de bijbel zelf konden lezen en interpreteren. Onbegrijpelijke taal maakt namelijk indruk, vooral als de spreker of schrijver deskundigheid claimt. Het is een manier van autoriteiten om hun macht te vergroten.
Wij zijn geen ‘ongeschoolde landgenoten’ meer en ons probleem is niet de ‘moeilijkheidsgraad’ van woorden. Wij hebben last van andere taalproblemen; te simpele taal, te veel taal en een al te eenvoudige voorstelling van zaken. Later in de Canon vind u de 20ste eeuwse Menno ter Braak. Voor hem is weerbaarheid juist een verzet tegen de eenvoud van propaganda.
Maar de Koerbagh-methode blijft ook voor hedendaagse weerbare mensen relevant: Wat staat daar nu eigenlijk? Wat zegt iemand precies?
Wat zegt iemand precies?
Er komen verkiezingen aan en u zult de komende maanden weer overspoeld worden door taalspelletjes. Er zal voor u weer een talige werkelijkheid worden opgebouwd waarin ons land van duidingen wordt voorzien. En er zal veel vage, mistige en abstracte taal tussen zitten. Let vooral op containerbegrippen (de Nederlander, de crisis, de economie) en wat daar zoal aan wordt verbonden. Wat wordt er niet gezegd? Gaat het om een feit, een interpretatie, een duiding? En hoe lang kan iemand aan het woord zijn zonder iets te zeggen?
Weerbaarheid taalspelletjes, ontwijkende manoeuvres, onduidelijke containerbegrippen en mistige veelwoorderij dus. Even een stap achteruit doen en mentale ruimte maken. Misschien zelfs een eigen woordenboek aanleggen en zo in de woorden van Koerbagh een ‘ondersoeker der waarheyd’ worden.
Hou de website van het Humanistisch Verbond in de gaten om te volgen wat Europese humanisten zoal verstaan onder weerbaarheid en hoe we dat samen beter kunnen oefenen.
Esther Wit, Hoofdredacteur Humanistische Canon
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.