‘We zijn verleerd collectief te denken’
‘De meent’ was de gemeenschappelijke grond waarop dorpelingen vroeger in hun eerste behoeften voorzagen door zelfbeheer. Filosoof Aetzel Griffioen wil met demeent.org onderzoeken hoe succesvolle moderne ‘meentes’ werken. Hij krijgt er op 21 juni de aanmoedigingsprijs voor tijdens de Van Praagprijs-uitreiking aan zijn mentor Henk Oosterling.
Griffoen ziet ‘de meent’ als een deel van de oplossing voor de economische en ecologische crises die ons treffen: mondiaal, maar ook lokaal. Dat lijkt een flinke claim. Hoe werkt dat dan? “We vergeten de schadelijke effecten van ons gedrag gemakkelijk. Dat komt deels doordat we als consumenten afgesloten zijn van wat we eten en consumeren. Globalisering heeft productiestromen onzichtbaar gemaakt . We zien alleen het logo, het merk nog. En de vervuiling, schendingen van mensen- of dierenrechten niet. En dit marktdenken heerst: ook bij de overheid, en tussen privaat en publiek is er bar weinig.”
Derde sfeer
‘De meent’ is een derde sfeer tussen publiek en privaat die een nieuw perspectief kan geven, vindt Griffioen. “Mensen zijn nu als consument niet meer dan koper van producten, als werknemer niets meer dan een schakel in een bedrijfseconomisch systeem of, als ze geen werk hebben, dan krijgen ze `hulp´ van de overheid. In meentes kunnen mensen gezamenlijke oplossingen bedenken en uitvoeren voor hun problemen. We (hij en Henk Oosterling, red.) zien dat ook gebeuren bij ‘Rotterdam Vakmanstad’. Mensen krijgen meer oog voor de bronnen van hun bestaan, voor vakmanschap en collectiviteit. Want als individu bereik je niets, het gaat om smeden van relaties tussen mensen onderling en de netwerken die er dan ontstaan.”
Gemeenschappelijk gebruik
In Nederland waren er gronden voor gemeenschappelijk gebruik vooral in het oosten van het land, daar werden ze marke of brink genoemd. De dorpelingen teelden gewassen en lieten het vee grazen om zelf van te eten, niet om er handel mee te drijven. De opbrengsten waren voor gebruik van het collectief. Sinds de opkomst van de natiestaat en de liberale markt in de 18e eeuw is de meent verdwenen. We denken niet meer in collectiviteiten, denkt Griffoen. Hoe dat zo gekomen is?
“Koning Willem I heeft de markes verdeeld, vertelt Griffioen, “de andere oorzaken willen we juist onderzoeken met demeent.org. Dat kan uiteindelijk een vollediger antwoord geven. Het moet een kennisdomein worden, een website met artikelen over best practices en experimenten uit binnen- en buitenland, zodat we er achter komen wanneer zelfbeheer door burgers beter werkt dan uitbesteding van onze collectieve belangen aan een op winst gerichte markt.”
Ideaal van individuele rijkdom
Waar hebben we het over als we over moderne meentes spreken? Dat kan heel divers zijn. “Het kan gaan om gemeenschappelijke tuinen die Van Praagprijs-winnaar Henk Oosterling opzette voor ‘Rotterdam Vakmanstad’, maar ook om buurtwerk, voedselbanken of informatie en intellectueel eigendom, denk aan Open Source en Creative Commons.”
Trefwoorden zijn: zelfbestuur, zelforganisatie, duurzaam en eerlijk gebruik van middelen, en vooral geen winstoogmerk. Kom daar nog maar eens om in een wereld die wordt gedomineerd door het ideaal van individuele rijkdom. Een wereld waarin we verleerd zijn collectief te denken en te doen.
Griffioen: “We begrijpen het nut van collectiviteit niet meer of we wantrouwen het.” Dat individuele rijkdom moreel boven gemeenschappelijke welvaart verheven is, verbaast hem, want collectieve actie heeft Nederland historisch gezien altijd veel gebracht: rijkdom (denk aan de ruilverkaveling) maar ook veiligheid, denk aan de bescherming tegen het water.
Neoliberale denken
Nu is het neoliberale denken zowel in de private als publieke sector dominant geworden. Griffioen: “Er is niets tussen privaat en publiek en je ziet dat privaat en publiek ook steeds meer met elkaar verweven raken. Dat zie je bijvoorbeeld bij de bouw van de Amsterdamse Zuidas, de exploitatie van de spoorwegen, het recente beleid om mensen met een uitkering gedwongen gratis voor commerciële bedrijven te laten werken, of hoe de sociale woningbouw steeds meer wordt gezien als een investeringsmarkt.”
Aan de andere kant probeert de overheid wel een rol te spelen bij het stimuleren van nieuwe meentes. “Dat moet slim gebeuren. Nu zie je vaak dat het gedaan wordt vanuit bezuinigingsoverwegingen, maar dat gaat niet werken. Het moet niet opgelegd worden, maar aansluiten bij de netwerken die er zijn in een wijk of stad. Dan kan het succesvol zijn.”
Beeldrecht foto Aetzel Griffioen: Rick Messemaker
Tags: #Burgerschap #Democratie #Ecologie, ecohumanisme en klimaat #Van Praagprijs
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.