Romantiek is prachtig, maar wat zegt de filosofie over de liefde? Filosofe Simone van Saarloos denkt dat we de liefde ook praktisch kunnen benaderen. Ze houdt een pleidooi voor downdaten. “Want liefde berust al op ongelijkheid en wederzijdse afhankelijkheid.”
Downdaten, het druist in tegen ons ideaal van gelijkheid. “Maar gelijkheid in een relatie is ook niet per se handig of bevorderend in de liefde. Mijn downdate-betoog is gechargeerd pragmatisch en rationeel, maar ik wil vooral laten zien dat we de liefde altijd al praktisch benaderen: de monogame relatie die wij collectief verkiezen, biedt regelmaat, broodnodige genegenheid en voorkomt tegelijkertijd de onzekerheid en fysieke uitputting die bij een scharrelend liefdesleven horen”, vertelt Van Saarloos.
Downdaten als romantisch ideaal
De relationele vormen die we normaal vinden, zijn slechts gewoontes, vindt zij. “Downdaten zou dus ook een romantisch ideaal kunnen worden. ‘Liefde is het belangrijkste wat er is in het leven’, zegt men vaak. Tegelijkertijd toont Valentijnsdag, net als andere feestdagen die zijn opgericht om de belangrijke aspecten van het leven te eren, vooral dat we het merendeel van wat belangrijk is doorgaans behoorlijk verwaarlozen. Het is reël om ons af te vragen wat tradionele vormen van liefde eigenlijk nog betekenen voor een individualistisch en zelfstandig persoon in een moderne maatschappij.”
Dat is één kant. Aan de andere kant vindt Van Saarloos dat liefde ook een onuitputtelijke bron is. “Omdat wij mensen altijd een tekort hebben, een leegte ervaren, zoeken we bevestiging bij anderen, maar ook in ons handelen en interactie met de wereld. Wanneer we handelen – existeren – bevestigen we ons bestaan, eigenen we ons een plek toe in de wereld.”
Vlucht
Maar het zoeken naar geluk is voor de mens ook een vlucht, denkt Van Saarloos. “Dat klinkt negatief, maar zonder te vluchten, zonder die drang om ons tekort op te vullen en de leegte niet te zien, zouden we waarschijnlijk veel minder behoefte hebben om ons tot de wereld te verhouden. Terwijl we juist in de relatie tot de wereld – in het creëren van iets, in het veruitwendigen van gedachten of gevoelens -het meest mens-zijn”, denkt Van Saarloos.
“Wanneer we ons mens-zijn echter alleen nog ervaren wanneer we bij één specifieke ander zijn en we van onze geliefde verwachten dat hij of zij de leegte vult, dan verraadt de vergankelijkheid je vroeg of laat. Wij zijn ons bewust van dat risico en spreiden onze kansen. Dat maakt het wel onmogelijk om vol overgave en zonder reserves lief te hebben. We zijn een soort freelancers in de liefde: vrij, maar ook voortdurend gestresst.”
Aantrekken en afstoten
Van Saarloos studeerde filosofie en literatuurwetenschappen. Sarte en De Beavoir zijn een inspiratie. “Ik heb wel een tik van de Jean-Paul / Simone-molen gekregen: het idee dat liefde altijd een strijd in autonomie is; een machtsspel van aantrekken en afstoten. Maar ik probeer het nu wat praktischer te benaderen, al schommel ik tussen een voorkeur voor een rationele en een meer pathetische interpretatie van de liefde. In het pas verschenen ‘Als je weg bent’ van Marja Pruis over de in 2009 overleden filosofe en schrijfster Patricia de Martelaere las ik iets moois.
In het essay ‘Verlangen naar ontroostbaarheid’ schrijft De Martelaere´:
“Wat de wanhopig verliefde eigenlijk zou willen is het liefdesobject opeten zonder dat het daardoor vernietigd wordt, een soort doorslikken zonder kauwen en zonder vertering, zodat het object in hem blijft zitten, als een vulling, een vervulling, iets dat maakt dat hij nooit meer opnieuw leeg zal zijn, nooit meer opnieuw honger zal hebben, opnieuw zal begeren.”
Interessant, vindt van Saarloos, dat verlangen om nooit meer te begeren. “Want wat blijft er dan van je over: een voldaan en dus stilstaand wezen? Zo beredeneerd leidt volmaakte liefde tot de dood: je wordt óf met huid en haar opgegeten óf je zit bomvol. Wanneer de leegte is opgevuld verdwijnt de drang om te bewegen, het streven vergaat, het leven lost op. Zo zijn thanatos en eros toch weer onlosmakelijk verbonden. Op de één of andere manier is dat een prettig idee: mysterieuzer dan de dood en de liefde wordt het niet.´
Tags: #kunst #liefde #seksualiteit
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.