‘Investeer in onderwijs dat de levensbeschouwelijke ontwikkeling ondersteunt’
Waarom het eeuwig zonde zou zijn als de subsidiëring voor Humanistisch Vormingsonderwijs stopt, daarover vertelt Eveline Oostdijk, bestuurslid bij Stichting HVO en HVO Primair. Twee jaar geleden promoveerde zij op haar proefschrift over de theorie en praktijk van het Humanistisch Vormingsonderwijs, waarvoor zij lessen bezocht en sprak met zowel docenten als leerlingen. Met eigen ogen zag zij hoe HVO kan bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van een kind tot verantwoordelijke volwassene in een snel veranderde wereld.
Wat is volgens jou de kern van het Humanistisch Vormingsonderwijs en waarom is het belangrijk dat dit binnen het Nederlandse onderwijs blijft bestaan?
‘Humanistisch Vormingsonderwijs is gericht op de levensbeschouwelijke identiteitsontwikkeling van kinderen vanuit een humanistisch perspectief. Daarbij hebben we het over waarden als zelf leren denken, individuele keuzevrijheid en over de verbinding en het kunnen samenleven met anderen. Het gaat bij HVO steeds om het in samenhang leren ontwikkelen van deze waarden: autonomie en verbondenheid.’
‘Het doel is dat kinderen leren waar ze zelf komen te staan, zowel bij persoonlijke vragen als bij meer maatschappelijke vraagstukken. Wat vind ik ergens van? Waarom? En wat vindt een ander dan? Ze leren een mening vormen en die ook verantwoorden, maar dan wel binnen de vrijplaats die deze lessen creëren. Bij Humanistisch Vormingsonderwijs krijg je geen antwoorden, maar leer je vragen stellen en keuzes maken. Als humanisten geloven we dat deze innerlijke ontwikkeling een wezenlijk onderdeel is van opgroeien tot volwassenheid en het vormen van een identiteit.’
“ De ruimte die Humanistisch Vormingsonderwijs schept biedt tegenwicht aan een maatschappij vol snelle antwoorden, soundbites en quick-fixes. ”
‘De reden dat deze lessen behouden moeten blijven is omdat er in het hedendaagse onderwijs nog maar weinig van dit soort momenten bestaan, waarin kinderen vrijelijk kunnen onderzoeken, zonder consequenties alle soorten vragen kunnen stellen en er geen cijfer behaald hoeft te worden. Misschien wordt niet iedere les meteen duidelijk wat een leerling heeft geleerd, maar wel worden zaadjes geplant die kinderen aan het denken zetten, misschien zelfs pas jaren later. HVO biedt daarmee ook tegenwicht aan een maatschappij vol snelle antwoorden, soundbites en quick-fixes. Worden wie je bent; daar mag je de tijd voor nemen.’
Kan je een voorbeeld geven van vaardigheden die kinderen zoal ontwikkelen dankzij HVO-lessen?
‘Er wordt veel gewerkt aan de vaardigheid leren luisteren en je verplaatsen in een ander; in feite het ontwikkelen van empathie. Zo heb ik voor mijn onderzoek (‘Leren zelf denken en samen leven: humanistisch vormingsonderwijs op de openbare basisschool’, 2022) lessen geobserveerd waarbij gebruikt wordt gemaakt van sociaalpsychologische experimenten zoals optische illusies: waarbij leerlingen tegelijkertijd verschillende dingen kunnen zien. Zo leren ze bijvoorbeeld dat twee standpunten allebei waar kunnen zijn en dat er meerdere perspectieven kunnen bestaan. Maar ook leren kinderen om te debatteren over actuele stellingen, bijvoorbeeld over een eventueel vuurwerkverbod. Wat we zien is dat kinderen tijdens het brengen van argumenten van mening kunnen veranderen – ook dat is iets wat ze dankzij deze lessen meekrijgen.’
‘De vaardigheden die leerlingen opdoen hangen samen met persoonlijke, sociale en maatschappelijke doelen, maar over het algemeen gaat het over kritisch en genuanceerd leren denken.’
“ Het doel is dat kinderen leren waar ze zelf komen te staan, zowel bij persoonlijke vragen als bij meer maatschappelijke vraagstukken. ”
Waarom zijn dit belangrijke vaardigheden in de huidige samenleving, zeker nu?
‘Democratie en medemenselijkheid zijn niet vanzelfsprekend en moet je dus cultiveren, stelt emeritus hoogleraar Micha de Winter. Ik ben het daar grondig mee eens. Om succesvol in een democratie te kunnen leven is het essentieel dat je weet wie je bent en dat je je kunt verhouden tot een ander, ook als die een ander perspectief heeft. Hoe beter je kinderen daar van jongs af aan mee in aanraking brengt, hoe waardevoller dat is.’
‘Onze samenleving vraagt bovendien om mensen die breed gevormd zijn. We hebben geen idee hoe de toekomst er straks uitziet en welke beroepen er nodig zijn, de wereld beweegt zó snel. Wat we wel weten is dat we mensen willen hebben die flexibel zijn. Kunstenaar Merlijn Twaalfhoven introduceerde de term ‘onzekerheidsvaardigheden’ en dat is iets waar we in onderwijsland veel meer mee zouden moeten doen. We moeten kunnen omgaan met datgene waarvan we nog niet weten dat het op ons af gaat komen.’
‘Daarnaast vragen de grote kwesties die we wel al kennen, van klimaat tot armoede en ongelijkheid, ons ten volste: wat voor mens willen we zijn? Wat voor mensen en burgers willen we dat onze kinderen worden?’
“ Democratie en medemenselijkheid zijn niet vanzelfsprekend en moet je dus cultiveren. ”
Wat vinden leerlingen zelf van HVO?
‘Over het algemeen benoemen ze het vooral als heel leuk. Er bestaat de ruimte om zich gezien en gehoord te voelen, wat inherent is aan de doelstellingen van HVO: een kind mag zijn wie hij is, hij zal niet ergens op worden afgerekend. Je kunt bij HVO niet iets ‘goed’ of ‘fout’ doen. Dat is een houding en een sfeer die kinderen erg aanspreekt. Daarnaast zien we dat ze de onderwerpen interessant vinden. Het zijn zaken waar ze wel mee in aanraking komen of over nadenken, maar die in gewone lessen niet zo snel besproken worden. Denk aan overleden huisdieren, pesten, maar ook vriendschap en arm versus rijk.’
“ Met het schrappen van Humanistisch Vormingsonderwijs zou iets overboord gaan wat cruciaal is binnen het onderwijsbestel. ”
Wat zijn volgens jou de gevolgen als de subsidie voor HVO wordt geschrapt?
‘Op het niveau van openbaar onderwijs en het recht van ouders om te kunnen kiezen voor dit vak, zou daarmee iets overboord gaan wat cruciaal is binnen het onderwijsbestel. Dat is een eerste. Als tweede zie ik dat je als school de mogelijkheid weggooit om leerlingen zoveel meer te bieden, juist dankzij de extra perspectieven en ruimte die HVO biedt. Overigens wordt daar nu, vanuit een onderwijskundige bril bezien, ook nog lang niet genoeg voordeel uit gehaald.’
‘HVO-vakdocenten zouden bijvoorbeeld veel effectiever kunnen samenwerken met de reguliere groepsleerkrachten om die universele menselijke waarden en vaardigheden die worden behandeld beter tot hun recht te laten komen. Tegelijkertijd is het recht op HVO pas in 2017 daadwerkelijk in de wet verankerd en is er sindsdien al veel gebeurd. Het tornen aan de subsidie is zo jammer, juist omdat we zo dichtbij belangrijke verbeteringsslagen zijn – met het afschaffen gaan we dan precies de verkeerde richting op. Kinderen kunnen nog zoveel meer baat bij deze lessen hebben dan ze al doen. En ten derde: als zij die vrijplaats waarin ze zichzelf kunnen zijn zouden verliezen, dat zou gewoon eeuwig zonde zijn.’
“ We moeten niet bezuinigen op wat kinderen als individu vormt. ”
Wat vind je ervan, dat dit soort onderwijs blijkbaar geen prioriteit meer blijkt te zijn?
‘Aandacht voor persoonsvorming is essentieel voor kinderen, niet alleen cognitief, maar ook voor hun brede ontwikkeling als mens. Vakken zoals HVO en godsdienstonderwijs bieden hen de kans zich breder te ontwikkelen. Maar dat alleen is niet genoeg. Als we willen dat alle kinderen zich zowel cognitief als persoonlijk ontwikkelen, moeten we meer ruimte bieden voor groei op andere gebieden. Het afschaffen van subsidies voor dergelijke vakken voelt dan ook als een verkeerde keuze. We moeten investeren in onderwijs dat de persoonlijke ontwikkeling ondersteunt, niet bezuinigen op wat kinderen als individu vormt.’
Wij maken ons hard voor HVO!
Het nieuwe kabinet heeft aangekondigd de subsidie van het Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) te willen schrappen. Dit kan het einde betekenen van het HVO: een klap voor iedereen die gelooft in de opvoeding van vrije, kritische denkers.
Het Humanistisch Verbond en haar bondgenoten roepen ouders, docenten en iedereen met een hart voor onderwijs op om zich uit te spreken. Nu is het moment om te laten zien dat we samen kiezen voor de vrije ontwikkeling van het kind.
Iedereen heeft het recht om Humanistisch Vormingsonderwijs aan te vragen voor hun kinderen, dus maak gebruik van dat recht! Schrijf die brief naar de minister, start dat gesprek op het schoolplein, en vraag vooral het Humanistisch Vormingsonderwijs aan.
