Nieuwe vrijdenkers: Hoe denk je jezelf vrij?
De islam is slecht, horen we vaak. En de gelovigen achterlijk. Een lui en eendimensionaal oordeel. Degenen die het kunnen weten, voormalige moslims, zijn in ieder geval een stuk genuanceerder. Het boek Nieuwe vrijdenkers van Boris van der Ham en journalist Rachid Benhammou nodigt je uit je in de wereld van 12 voormalige moslims te verdiepen en uit je eigen hokjesgeest te stappen. Het boek ligt vandaag in de (web)winkel.
Moslim zijn in Nederland is geen pretje. Patriottische politici als Buma en Wilders hameren continu op de superieure ‘joods-christelijke traditie’, terwijl ze voor de islam geen goed woord over hebben. Zie Wilders’ beruchte tweet: ‘Islam is oorlog. Islam is geweld. Islam is sharia. Islam is jihad.’
Juist Geert Wilders zal in misschien oedkeurend knikken bij het lezen van Nieuwe vrijdenkers. De vrijdenkers vertellen openhartig over hoe ze van hun geloof vielen. Uithuwelijking, mishandeling, vrouwenonderdrukking, bedreiging, vele vooroordelen over ‘de islam’ komen in het boek voor.
De hand die je voedt
Maar in tegenstelling tot iemand als Wilders koppelen de geïnterviewden deze nare praktijken vaak nauwelijks direct aan de islam zelf. Eerder zien ze het als overblijfsels van een patriarchale cultuur, of als tegenreactie van een gekwetste familie. Of als machtsmisbruik van een agressieve vader, die zichzelf God waant.
Neem het verhaal van Halima Boutahar (1975). Zij werd geboren in Marokko, groeide op in Driebergen, met een ziekelijk dominante vader en een moeder die niet naar buiten mocht en vaak in bed lag te huilen. Halima leerde al vroeg dat ze van haar ouders niets hoefde te verwachten.
Zo werd ze afgeranseld omdat ze in een kort broekje naar school ging. En werd ze achtergelaten bij haar oma in Marokko, omdat ze een vakantievriendje had.
Het tragisch dieptepunt is de uithuwelijking aan een kennis van haar vader die haar verkracht, mishandeld en onderdrukt.Halima: ‘Eén keer klaagde ik bij mijn vader over het geweld. Hij zei: “Met de ene hand voedt hij je op, met de andere zorgt hij voor je.”’
Grofvuil
Halima neemt haar lot krachtig in eigen hand. Nadat ze is gevlucht van haar man en ook een volgend ongelukkig huwelijk heeft verlaten, besluit ze zich te verdiepen in haar geloof. Is de islam nou de een bron van hulp of van ellende? Wat ze leest in de Koran over de positie van vrouwen schokt haar zo erg dat ze besluit het geloof vaarwel te zeggen.
“Er staat heel precies beschreven hoe een zondige vrouw in de hel moet boeten, dat ze aan haar tepels wordt opgehangen. Het werd me steeds duidelijker dat dit boek was geschreven door een stel gefrustreerde mannen.”
Nadat ze letterlijk de islam bij het grofvuil zet <<alle spullen die mij aan de islam herinnerden, gooide ik weg >> vertelt ze haar ouders niet alleen dat ze geen moslim meer is, maar ook dat ze hen heeft vergeven. Helaas blijkt dat niet wederzijds; het is de laatste keer dat ze hen ziet. Dat doet haar verdriet, maar het voelde ook als een nieuw begin. “Na de breuk stopte ik met overleven en begon te leven. Het was echt een bevrijding.’
Eens een moslim…
In de woordenlijst achterin Nieuwe vrijdenkers worden ‘vrijdenkers’ als volgt gedefinieerd:
‘Vrijdenkers onderzoeken de werkelijkheid door middel van rationeel denken, dus zonder dogmatische of ideologische vooroordelen. Vrijdenkerij of vrijdenken is de opvatting dat men zich in het denken uitsluitend door de rede, wetenschap en logica laat leiden en niet door geloof of traditie.’
Een van de mooie aspecten van de levensverhalen in het boek is dat ze laten zien dat die definitie te simpel is. Want ook al komt in alle verhalen terug dat mensen zelfstandig op onderzoek uitgaan – zich verdiepen in de koran, zich onderdompelen in de wetenschap, contact maken met andersdenkenden – het geloof en de traditie blijven invloed uitoefenen, al is het maar in het (soms verbroken) contact met ouders. Het achterlaten van het geloof is nooit alleen een bevrijding – het gaat ook onherroepelijk gepaard met verlies.
Vrij vechten
En het crue aan de verhalen is, ook al ga je door zo’n vaak jarenlang proces van twijfel, tegenwerking en je vrij vechten, mensen zien je toch nog steeds als moslim. Je ouders bijvoorbeeld, omdat je ze de waarheid niet wilt aandoen. Of omdat je moeder zelfs heeft gedreigd met zelfmoord. Je verbaasde collega, als je tijdens de Ramadan gewoon eet. Hoezo geloof jij niet? Of zelfs een willekeurige cassière, die je om je ID vraagt als je wijn wilt kopen. Om je te laten weten: dit hoor jij niet te doen. Gevoeligheid van familie, vooroordelen van witte Nederlanders, controle door de moslimgemeenschap – écht vrij word je nooit, lijkt het.
"Ik vertelde dat ik geen moslima meer was. Mijn moeder was in shock. Mijn vader stond op en wilde dat ik vertrok."
Geloven is mensenwerk
Ook al zijn er terugkerende elementen, de ene ex-moslim is duidelijk de andere niet. Ieder verhaal is uniek, net zoals ieders ‘islam’ verschilt – cultureel, lokaal en sociaal; wat de twaalf individuele levensverhalen in het boek mooi illustreren is dat iedere levensbeschouwing altijd ‘contextgebonden mensenwerk’ is, om met emeritus hoogleraar Humanisme & Levensbeschouwing Peter Derkx te spreken. ‘De islam’ werd niet conservatiever; Hamids vader werd conservatiever, onder invloed van satelliet-tv uit het Midden-Oosten. Waris’ moeder werd conservatiever, nadat ze op straat voor terrorist werd uitgemaakt. En zoals Hanen nuchter concludeert over haar ouders, die haar nota bene dwongen een maagdenvliesoperatie te ondergaan: ‘Zij reageerden op een manier die ze gewend waren.’
Tegelijkertijd waren er ook sociale en culturele invloeden die het vrijdenken juist bevorderden. De atheïstische mede-PKK-strijders die Celal Altuntas deden inzien hoe weinig hij eigenlijk nog maar wist. De aflevering van South Park over Scientology die bij Waris de twijfel aanwakkerde over haar eigen geloof. De empowermenttraining die Hamid Sekalle kreeg van zijn buurman.
Verzet
Of het voor Shirin inspirerende gedicht van Remco Campert, met de slotregels:
jezelf een vraag stellen
daarmee begint verzet
en dan die vraag aan een ander stellen
Hun persoonlijke proces van twijfel en onderzoek delen met de wereld, dat is wat de twaalf geïnterviewden in Nieuwe vrijdenkers doen. Aan één ding hadden ze namelijk vrijwel allemaal tijdens hun geloofscrisis gebrek: een goed voorbeeld, waar zij zich als aspirant-ongelovige aan op konden trekken. Geen Hirsi Ali, maar een gematigd denker, net als zij zelf.
Dankzij hun openheid is dat probleem nu in ieder geval uit de wereld.
Nieuwe Vrijdenkers
In Nederland ben je vrij om niet-godsdienstig te zijn, maar in de praktijk is die vrijheid niet voor iedereen vanzelfsprekend. In het boek Nieuwe Vrijdenkers komen twaalf Nederlandse voormalige moslims aan het woord die zich hebben losgemaakt van de religie van hun ouders. Bij sommigen ging dat gemakkelijk, maar anderen kregen te maken met zeer heftige reacties van hun familie, waarbij enkelen zelfs werden verstoten
Het boek Nieuwe Vrijdenkers is samengesteld door Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond, en journalist Rachid Benhammou.
Tags: #Atheïsme #Islam #Seculier #wetenschap en onderzoek #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.