Neuronen kunnen niets besluiten

Bert Keizer (1947, arts en filosoof) schreef het essay ‘Waar blijft de ziel?’ voor de Maand van de filosofie in april. Hij richt zijn pijlen op wij-zijn-ons-brein-denkers als Dick Swaab die ‘de ziel begraven’. “Ja, natuurlijk u bent diep ongelukkig, maar dat is maar een hersenproces.”

“De vraag wat de ziel is en waar die ‘in’ zit, leidt snel tot begripsverwarring”, waarschuwt Keizer. “Het is oneindig complex. Te vergelijken met de vraag: Wat is goedheid? Maar de ziel is aanwezig in dit gesprek dat ik nu met je voer. Daarmee bedoel ik dat we beiden weten dat er een mens aan de andere kant van de lijn is, dus iemand met geestelijk leven, en geen machine. De ziel zit in het lichaam als de stemming in een feest of de medaille in de benen van Sven Kramer. Je moet dat vooral niet letterlijk nemen.”

Geestelijk leven

Geestelijk leven is niet exclusief voor mensen? “Nee, als dieren in staat zijn tot aanhankelijkheid, pijn of angst dan kun je ze geestelijk leven toekennen.” 
Descartes vond dat alleen mensen een ziel hebben en dieren zielloos zijn. Een ‘bijna ondraaglijk eindresultaat’ schrijft Keizer, die een kat heeft, in zijn essay.

Daarin beschrijft hij in vogelvlucht de geleidelijke ontzieling van een ooit door en door bezielde wereld en de scheiding van stof en geest. De Grieken beginnen ermee, maar voorzichtig. Bij Plato verwerft de ziel een veel hogere status. De ziel was de geest die zich al ‘hoger en hoger stijgend op de vleugels van het denken’ losmaakte van het lichaam en eeuwig kon worden. Descartes zadelde ons op met het onoplosbaar dualisme van lichaam en geest die strikt gescheiden zijn. Er is geen manier waarop ze communiceren of misschien alleen met behulp van God als katalysator.

Neuroreductie

Keizer ziet de neuroreductie en neurosofie van Dick Swaab en Victor Lamme als een ‘eigentijdse ontsnappingspoging uit het lichaam-geestlabyrint’ van Descartes. Kortom: we duwen de geest het brein in en de ziel die schaffen we af. Maar het idee dat alle geestelijke activiteiten een kwestie is van neuronale impulsen, leidt tot absurde conclusies.

“Neurofysioloog Benjamin Libet ontdekte dat als je besluit om je vinger te buigen, dat neurologisch wordt voorbereid. Dat zie je op een hersenscan. Dit zou impliceren dat ‘uw’ besluit al in het brein is genomen voordat u het meende te nemen. Echter, een neuronale activiteit is geen besluit. Het zegt niets, ook niet over het bestaan van ‘de vrije wil’, want neuronen kunnen niks besluiten.”

Godhelm

Een ander voorbeeld uit het essay is de Godhelm, een apparaat dat je op je hoofd plaatst en dat magnetische pulsjes het brein in stuurt. Langs deze weg zijn in sommige mensen religieuze ervaringen op te wekken.

Keizer: “Ik denk dat het bedoeld is om God neurologisch dood te verklaren. We schieten er niets mee op. Kunnen we straks door de liefde-helm de liefde van mensen verklaren?”

Pillen niet praten

Een gevaarlijke trend vindt Keizer het reduceren van emoties als verdriet, angst of lust tot neuroprocessen. Het gevolg van deze denktrant is dat psychische stoornissen niet meer dan haperende neuronen worden. Dat merkt Keizer in de psychiatrie, waar hij als arts mee te maken heeft. Steeds vaker schrijven psychiaters liever pillen voor dan dat ze met mensen praten. “Natuurlijk zijn er effectieve pillen: antipsychotica of middelen tegen bipolaire stoornissen. Maar het is een miskenning van mensen als je hun ziekte reduceert tot een hersenproces. ‘Ja, natuurlijk u bent diep ongelukkig, maar dat is ‘maar’ een hersenproces.’ Dan moet je natuurlijk gewoon met iemand gaan praten, luisteren en troost bieden.”

Humanisme

De vraag rest of het humanisme iets kan of moet met de ziel. “Het humanisme is sympathiek  omdat het in zijn geschiedenis de ziel, het geestelijk leven een plaats heeft gegeven in het leven op aarde. Humanisten hebben geen goddelijke, onveranderlijke ziel nodig om de wereld te verklaren”, constateert Keizer.

Tags: #Filosofie #Humanisme #vrije wil