De Joodse rechtsfilosoof, vrijdenker en humanist Leo Polak overleed op 9 december 1941 in het concentratiekamp Sachsenhausen. Ter nagedachtenis van deze belangrijke humanist én de actualiteit van zijn denken wordt er precies 70 jaar later een symposium georganiseerd op de Universtiteit voor Humanistiek in Utrecht.
Het eerste exemplaar van de bundel `Liever een dode leeuw dan een levende hond´ zal worden uitgereikt aan mevrouw Ans Samama-Polak, de dochter van Leo Polak en aan de kleinzoon Leo Samama. Deze woorden noteerde Polak vlak na de inval van de Duitser troepen in mei 1940 in zijn dagboek. Hij werd een dode leeuw. Want op 9 december 1941 stierf Polak in het concentratiekamp Sachsenhausen bij Berlijn.
Strijd tegen oorlog en fascisme
In de strijd tegen oorlog en fascisme stond Polak vooraan. Zijn eerste openbare les als privaatdocent in Amsterdam in oktober 1914 was getiteld Oorlogsfilosofie. Hierin bestreed hij fel de socioloog S.R. Steinmetz, die enkele jaren eerder een ‘wetenschappelijke’ verdediging van de oorlog had gepubliceerd. In de jaren ’30 was Polak betrokken bij het antifascistische Comité van Waakzaamheid. En hoewel hij vriendschappelijke betrekkingen onderhield met communistisch gezinde intellectuelen, nam hij openlijk afstand van de Sovjet-Unie.
De mens als hoogste schakel
Polak was een verbindende schakel tussen het vooroorlogse vrijdenken en het naoorlogse humanisme. De essentie van zijn vrijdenken en humanisme getuigt van het besef van de verbondenheid van alle mensen als wezens die zich zo volledig en harmonieus mogelijk moeten kunnen ontplooien, en de erkenning van de mensheid als hoogste eenheid, hoger dan alle andere collectiviteiten die loyaliteit van mensen zouden kunnen eisen, zoals kerk, Christendom of de natie.
Vrijdenker èn humanist
Leo Polak heeft aan de schepping van een vernieuwde humanistische wereld- en levensleer op tal van manieren bijgedragen, net als hij dat deed aan de bestrijding van elke levensbeschouwelijke uiterlijke dwang. Polak formuleerde in 1931 de nieuwe statuten van de vrijdenkersvereniging De Dageraad als volgt:
‘De Dageraad stelt zich ten doel de bevordering der vrije gedachte, tot zuivering en verdieping van ’s mensen zedelijk en verstandelijk besef. Zij plaatst zich op de wetenschappelijke wijsgerige grondslag van de soevereiniteit en autonomie der rede. Mitsdien aanvaardt zij als grondslag voor wereld- en levensleer uitsluitend de normen van het redelijk en zedelijk bewustzijn en de gegevens der ervaring, onder afwijzing en bestrijding van elk geloofsdogma of bindend gezag van kerk of persoon, schrift of overlevering.’
Volksverheffing en algemene vorming
Polak was behalve als wetenschapper bekend geworden als militante voorman van de vrijdenkerij. In 1913 komen we hem voor het eerst als spreker voor De Dageraad tegen in Amsterdam, waar hij ook een van de initiatiefnemers voor de Volksuniversiteit was. Volksverheffing was een van de rode draden in Polaks leven.
Het symposium
De organisatie is in handen van De Vrije Gedachte, De Leo Polak Stichting en het J.P. van Praag-instituut. Lees verder
De betekenis van Leo Polak wordt belicht in de Humanistische Canon in het venster Modern Humanisme
Tags:#gelijkwaardigheid#vrijdenken
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.