Het debat over onuitzetbaren is opengebroken

Op 11 mei spraken in de Eerste Kamer in Den Haag uitvoerders en critici van het vreemdelingenbeleid met elkaar over oplossingen voor onuitzetbare illegalen tijdens het symposium ‘Onuitzetbaar: een nieuw perspectief’. Dit gebeurde op uitnodiging van het Humanistisch Verbond. “We moeten minder vanuit het systeem denken”.

“We willen geen verloren levens op ons geweten hebben”, zei Eerste Kamerlid (PvdA ) Pauline Meurs aan het eind van het symposium ‘Onuitzetbaar. Een nieuw perspectief.’ “We moeten het tijdig onderkennen als uitzetting van mensen zonder verblijfsvergunning niet lukt. En ruimte maken in onze procedures en wetgeving om onuitzetbaren uit de illegaliteit te halen en nieuw perspectief te bieden, hier of elders. Met tijdelijke verblijfsvergunningen, meer toepassing van de buitenschuldregeling en andere vormen.”

Zo´n 50.000 mensen, die Nederland niet in- of uitkunnen, leven in de illegaliteit zonder perspectief ergens hun leven te kunnen opbouwen.

Een gezamenlijk probleem

“Het huidige beleid dat mensen dwingt terug te keren werkt niet”, stelde Ineke de Vries, directeur van het Humanistisch Verbond in haar inleiding .”Ongeveer de helft van de illegale vreemdelingen is onuitzetbaar. Herhaalde detentie en strafbaarstelling helpt daar nauwelijks tegen, en is wel heel schadelijk. Daaronder lijden de betreffende vreemdelingen, maar ook de uitvoerders van het beleid, de samenleving en de schatkist. Elk alternatief dat een van deze nadelen ten goede keert is welkom. “

De Vries riep de deelnemers op open in gesprek te gaan en de polarisatie in het debat te doorbreken en te zoeken naar een humanere en constructievere benadering van het gedeelde probleem van onuitzetbaarheid. De oproep werd ter harte genomen.

Oplossingen

De oplossingsmogelijkheden die naar voren kwamen, liggen binnen en buiten het huidige systeem. Alternatieven voor vreemdelingendetentie en begeleiding naar terugkeer vanuit een vertrouwensrelatie, waarin maatschappelijke organisaties een rol spelen, waren de belangrijkste gespreksonderwerpen.  De belangrijkste uitkomsten:

– Er wordt en kan nog veel verbeterd worden binnen de huidige aanpak en procedures
– Er moet harder gewerkt worden aan alternatieven voor vreemdelingendetentie, internationaal onderzocht door Amnesty International en Justitia et Pax en niet alleen voor kleine groepen voormalige asielzoekers.
– Mensen moeten in relatieve vrijheid kunnen werken aan terugkeer. En daarbij begeleid worden vanuit een vertrouwensrelatie. Daarin kunnen maatschappelijke organisaties een grotere rol spelen.

Alternatieven voor detentie

Uitvoerende overheidsdiensten en maatschappelijke organisaties informeerden elkaar over ideeën en nieuwe initiatieven. Eric Nijman, binnen de Dienst Justitiële Inrichtingen verantwoordelijk voor de vreemdelingenbewaring, gaf aan dat de politie steeds strenger selecteert wie gedetineerd wordt: nu jaarlijks circa 6000 personen, versus 12000 enkele jaren geleden. De omstandigheden zijn sterk verbeterd. “Maar de machteloosheid en de wanhoop van vreemdelingen blijft, al verf je de muren rose. Dat raakt ook de uitvoerders”.

De noodzaak van het ontwikkelen van meer alternatieven voor detentie werd door alle partijen onderschreven. Ineke de Vries: “We moeten minder vanuit het systeem en meer vanuit mensen denken. Het is toch zonneklaar dat er buiten detentie meer fysieke en mentale ruimte is om na te denken over je toekomst? Als je wordt opgesloten als crimineel dan doet dat iets met je als mens. “

De Dienst Terugkeer en Vertrek (DtenV), belast met uit ons land verwijderen van vreemdelingen zonder recht op verblijfsvergunning, experimenteert voorzichtig met alternatieven voor detentie, zoals meldplicht en een borgsom. Er wordt vooral succes verwacht van terugkeerprojecten in samenwerking met maatschappelijke organisaties. 

Annemarie Busser van Amnesty International stelt vragen bij de criteria voor detentie. Ook mensen die zich houden aan de toezichtsmaatregelen zoals de meldplicht worden gedetineerd. Daarnaast wordt het criterium ‘niet meewerken aan terugkeer’ gemakkelijk gebruikt om tot detentie over te gaan. Dit terwijl dit ‘niet meewerken’ niet uit feitelijke handelingen blijkt, maar alleen uit uitspraken die ook kunnen verwijzen naar verdriet en zorgen over de toekomst. “Begeleiding bij terugkeer”, stelt zij, “moet meer inhouden dan alleen maar duwen”.

Begeleiding

John van Tilborg van INLIA: “Terugkeer van de vreemdeling hangt samen met het vertrouwen dat ze hebben in de mensen om hen heen.” Onderzoek van Justitia et Pax naar succesvolle begeleiding richting terugkeer in andere landen bevestigt dat. Succesfactor daar is de vertrouwensrelatie tussen een overheids-onafhankelijke begeleider en vreemdeling, die start vóór duidelijk wordt dat iemand moet vertrekken. Verschillende maatschappelijke organisaties delen die ervaring.

Door DTenV’ers wordt met interesse geluisterd. De dienst zoekt samenwerking met maatschappelijke organisaties. Peter de Koster, afdelingsmanager bij DtenV: “Drang en dwang werken soms wel, en zijn nodig, maar voor je daarmee begint zou je langer in samenwerking met maatschappelijke organisaties kunnen werken aan terugkeer vanuit meer vrijheid.”

Cultuuromslag

Bert Leusink (DTenV) bepleit een cultuuromslag. Het strikt opvolgen van juridische procedures moet soms wordt verlaten voor een bredere kijk, waarbij ook andere partners, zoals gemeenten betrokken worden. Dat leidt tot meer creatieve oplossingen in lastige situaties. De afweging of iemand een verblijfsvergunning kan krijgen vanwege schrijnendheid of vanwege `buiten schuld´ is nu veel te juridisch. “Soms moet je breder kijken en je afvragen of je nog meer geld en energie moet besteden aan terugkeer die duidelijk niet lukt, en kun je beter gewoon een verblijfsvergunning aanvragen.”

Documentaire

Het debat werd voorafgegaan door de premiere van de documentaire `Verloren levens´ van Kees Vlaanderen. Hij geeft een gezicht aan zeven mensen die Nederland niet in of uit kunnen. Zoals Billy uit Liberia, 16 jaar in Nederland, asiel geweigerd, moet weg. De Liberiaande ambassade weigerde 7 keer hem reispapieren te geven. Hij heeft inmiddels in totaal 4 jaar in detentie gezeten. Vlaanderen:”Je kunt mensen niet zolang in zo´n onzeker bestaan laten en uitsluiten dat ze een zelfstandig bestaan opbouwen.”

Op wereldhumanismedag 21 juni besteedt de Humanistische Alliantie ook aandacht aan onuitzetbaren. Kijk eens op www.onuitzetbareninbeeld.nl of www.alliantiedag2012.nl

Beeld: Still uit Veloren Levens