In het westerse denken heerst het idee dat deugdzaam leven niets meer is dan het beteugelen van natuurlijke neigingen. Maarten van Buuren is het daar niet meer eens. `Ethiek en deugd komen juist voort uit een natuurlijke neiging die we kunnen vinden in onszelf.´ Van Buuren is geïnspireerd door het taoïsme. Een belangrijke principe daarin is Wu Wei: doen door niet te doen.
Van Buuren is hoogleraar Moderne Letterkunde aan de Universiteit van Utrecht (UU) en groot kenner van de Franse Taal en Letterkunde. Samen met Joep Dohmen verzorgt hij de cyclus “Deugden en Ondeugden” voor Studium Generale UU. Op 5 oktober geeft hij een lezing over Wu Wei. We vroegen hem wat dat is, wat het voor hem betekent en hoe dit principe bijdraagt aan een nieuwe (humanistische) moraal.
Waarom verdiept een kenner van de westerse schrijvers en denkers zich in Wu Wei?
Dat lijkt ver van elkaar af te liggen, maar is het niet. Ik interpreteer mijn leeropdracht de laatste jaren breder en doe projecten over filosofische onderwerpen. In mijn lezing zal ik vertellen waarom onze opvatting van moraal mij helemaal niet aanstaat. Een van mijn geliefkoosde teksten is de Tao Te Ching van Laozi. Dat zijn puntige, diepzinnige gedichten met veel humor en ironie. Volgens Laozi komen deugden en ethiek voort uit een natuurlijke neiging. Het zit in ons en als we van de juiste weg zijn afgewaald hoeven we alleen maar bij onszelf te rade te gaan. Dat is niet meer of minder dan het teruggrijpen op bronnen die in onszelf zitten en die heel natuurlijk zijn.
Hoe is het boek van Laozi in je boekenkast terecht gekomen?
Ik heb me ook een tijd verdiept in boeddhistische teksten en ben regelmatig in Tibet geweest. Daar bezocht ik kloosters en praatte met mensen. En kwam dus in aanraking met taoïstische ideeën.
Een van die ideeën is Wu Wei?
De centrale waarde in het taoïsme is: het afstemmen op de Weg. Uit die waarde vloeien deugden voort. De belangrijkste daarvan is Wu Wei. Volgens mij is meest juiste vertaling: doen door niet te doen. In de Tao Te Ching wordt het door paradoxen duidelijk gemaakt. Dat je alles gedaan krijgt door er zo min mogelijk aan te frummelen.
Heb je ook een voorbeeld van Wu Wei in het leven van ons laat-moderne mensen?
Laat ik mijzelf als laat-modern mens als voorbeeld nemen. In het taoïsme wordt gebruik gemaakt van meditatieve praktijken om terug te keren tot de bron in jezelf. Hierdoor kun je alle beletselen wegnemen die toegang tot die bron verhinderen. Door te mediteren schep je leegte in het denken, waardoor die terugkeer mogelijk wordt. Mijn meditatieve praktijk is fietsen.Ik doe daarin wat in het taoïsme beschreven wordt. Alles wat er aan beslommeringen in mijn hoofd zit, waait er binnen 20 kilometer uit. Daardoor ontstaat ruimte voor een nieuwe omgang met mijn leven.
Ben je het met alles in het boeddhisme eens?
Nee, ik heb bedenkingen over het centrale idee van compassie in het boedhisme. In mijn ogen klopt dat niet. Tegen het taoïsme als geheel heb ik geen enkele bezwaar. Daar zijn geen goden op de achtergrond of een God die achter de wolken zit. Tao is gewoon het grote geheel, de beweging van de kosmos, de Weg. En er heerst een soort eenvoudige wijsheid: geluk of deugd is te definiëren als het harmoniëren met de weg.
Het ondertitel van jullie serie is ‘de zoektocht naar een nieuwe moraal voorbij ge- en verboden’. Hoe kan Wu Wei bijdragen aan een nieuwe moraal?
Taoïsme en confucianisme zijn de twee grote wereldbeschouwingen in China en ze ontstonden ongeveer gelijktijdig. In het confucianisme vallen deugden samen met regels. De deugdleer van Confucius bestaat uit: etiquette, orde, rituelen en regels. Wij beschouwen ethiek en moraal ook als regels uit een of andere bron. Een beteugeling dus van hetgeen van nature fout dreigt te gaan. Laozi draait het om. Hij beschouwt `deugd´ als het loslaten van alle regels en de etiquette om terug te keren tot een natuurlijke moraal. Die ontstaat wanneer het grote geheel, de natuur, de weg, gevolgd wordt.
Interessant is dat taoïstische deugden niet altijd sporen met humanistische deugden. Laozi neemt afstand van deugden als compassie. In zijn ogen is het verkeerd je te beperken tot een perspectief van alleen de mens. Want daarmee sluit je niet alleen de dieren uit, maar zelfs de natuur of nog bredere perspectieven. Juist in een laat-moderne maatschappij moet je breder kijken, omdat het goede ook over de grenzen van mensen heen grijpt.
Interview door Martijn Rozing, medewerker van het Humanistisch Verbond
Maar informatie over de Tao Te Ching van Laozi vindt u onder meer in Wikipedia
Tags: #Filosofie
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.