Als John Ewbank nou gewoon naar Protagoras had geluisterd, was het helemaal niet zover gekomen met dat Koningslied. Of misschien heeft hij Protagoras gewoon verkeerd begrepen. ‘De mens is de maat van alle dingen’, zei deze Sofist. Maar dat betekent niet dat alle mensen samen vanzelf een mooie ‘maat’ of een mooi lied kunnen maken.
Een echte ouderwetse Koning had zelf een Koningslied geschreven. Alleenheersers zijn hun eigen maat en hebben met inspraak niets te maken. Maar wij leven in een democratie volgens de maat van Protagoras. Protagoras formuleerde in de vijfde eeuw voor onze jaartelling de zogenoemde homo mensura-stelling:
‘Van alle dingen is de mens de maat..’.
Hij bedoelde dat er geen ‘goddelijke’ of ‘koninklijke’ positie bestaat van waaruit de waarheid evident en objectief kan worden vastgesteld. Er zijn slechts een heleboel ‘mensen’ met allemaal een eigen blik op de werkelijkheid en een eigen smaak. Zie daar maar iets zinnigs van te maken. Daarom was Protagoras Sofist: een leermeester in democratie.
Het nieuwe idee: democratie
Protagoras leefde in de tijd dat in Athene het nieuwe concept van de volksvertegenwoordiging tot ontwikkeling kwam. De leiding lag in deze stadstaat niet langer vanzelfsprekend bij de ‘aristos’ – de elite -, maar werd langzaam verlegd naar de ‘demos’ – het volk -. Vrije en gelijke burgers konden hun standpunt verdedigen in de volksvergadering. Door de juiste scholing ontwikkelden de nieuwe ‘burgers’ hun visie en welsprekendheid in de hoop anderen te kunnen overtuigen. In plaats van overgeëerfdeovergeërfde of van God gegeven macht, draaide het in deze nieuwe democratie om kwaliteit en redeneerkunsten.
Protagoras was een Sofist: een rondtrekkende leermeester die de burgerij van Athene trainde in goed denken en goed spreken. Nu iedereen zijn zegje mocht doen, moest je natuurlijk wel weten hoe en waarover. Gegoede burgers lieten zich onderrichten in zaken als grammatica, dialectiek en retorica.
Plato wantrouwde de welsprekende ‘sofisterijen’. Als we alle mensen hun zegje laten doen, is het hek van de dam. Dan krijg je geen waarheid of schoonheid, maar een potentieel onzinnige brij van meningen. Vandaar zijn pleidooi voor de filosoof-koning: die heeft tenminste smaak en echte kennis.
Plato heeft de Sofisten een kwalijke naam bezorgd. Hij zette ze weg als reclamejongens: veel mooie woorden maar weinig inhoud. Wat de Sofisten betreft was Plato dan weer een elitaire aristocraat. Want waarom zou een koning-filosoof het beter doen dan dan de ontwikkelde burgerij?
De les van het Koningslied
Plato en Protagoras hebben volgens mij allebei een beetje gelijk. Dat blijkt wel uit ons Koningslied. Protagoras wist dat er geen andere maat dan de menselijke is, maar Plato voelde haarfijn aan dat er wel ergens een ‘maatstaf’ moet zijn. Zomaar alle meningen optellen leidt tot rommel. Van alle dingen is de mens dan wel de maat, maar alle dingen van alle mensen zijn niet de maat voor de mens, om het zo maar eens uit te drukken. Dat ging dus mis bij het Koningslied.
Nu zitten we alsnog opgescheept met een rottekst. Als echte democraat heb ik besloten toch maar mee te zingen. Alleen dat stukje over God gaat me echt te ver. Dat sla ik over. Dat had de agnost Protagoras vast ook gedaan. Net als Socrates werd hij wegens ‘goddeloosheid’ ter dood veroordeeld, maar Athene was dan ook een beginnende democratie, en geen echte zoals de onze.
Nee, in een echte democratie zoals de onze kun je tenminste ongecompliceerd je eigen unieke atheïstische selectie uit een imbeciel democratisch gemaakt nationaal eenheidslied zingen voor een erfrechtelijke Koning. Leuk!
Meer informatie
Lees meer over Protagoras in de Humanistische Canon.
Tags: #Democratie #Filosofie
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.