De vrije markt als gevaarlijk dogma
Superkapitalisme, nihilisme en een ethiek van egoïsme bedreigen onze samenleving en de aarde. Kunnen we het tij nog keren? In ‘Voor niets gaat de zon op: Een blauwdruk voor een waardige wereld’ onderzoekt Erik van Praag (72) de waarden die onze tijd nodig heeft. Daarnaast komt hij met concrete adviezen, zoals ‘Kies een duurzame spaarbank’!
‘Voor niets gaat de zon op’. De titel heeft een dubbele laag. Van Praag: “De zon komt gratis op en daar kunnen we van genieten. Maar zorgt ook voor onze wereld, voor vruchtbaarheid, voor groene schone energie en voor ons voedsel. Maar de uitdrukking verwijst in cynische zin ook naar het feit dat er niet zoiets is als een gratis lunch. Voor niets gaat de zon op! Iedere waar is naar zijn geld: als we echt wat willen bereiken zullen we wel moeten investeren.”
Totaalvisie
Erik van Praag is de zoon van Jaap van Praag, een van de grondleggers van het Humanistisch Verbond en het moderne humanisme. Erik groeide op in een humanistische omgeving en was actief in de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC). De ‘Trekvogelswet’ van de AJC toen is nu zijn levensmotto en ook het motto van het boek. “Laten we streven naar het hoogste, graven naar het diepste en de wereld omspannen met vriendschap.” In bijna 500 pagina’s ontvouwt hij een totaalvisie op de wereld. Het boek bevat zowel een culturele en filosofische analyse als concrete doelstellingen op vele terreinen in de samenleving, zoals zorg, economie, politiek en onderwijs.
De waarden waarop de ‘waardige’ samenleving gebouwd moet worden zijn: eerbied, eenheid, wijsheid, dapperheid, een onderzoekende geest en mededogen. Maar daar blijft het niet bij, er zijn ook concrete adviezen te vinden in het boek als: ‘Kies een bank die investeert in duurzame energie’, ‘Probeer verantwoordelijk te zijn voor uw eigen gezondheid voordat u ziek wordt’, of ‘Lees uw kind mooie verhalen voor’.
Postmodernisme
Van Praag ziet het postmodernisme als één van de grootste boosdoeners voor de verschillende crises. Het postmodernisme heeft geleid tot doorgeschoten individualisme en gebrek aan gevoel voor de gemeenschap. “Kenmerkend voor het postmodernisme is dat elke waarheid gerelativeerd wordt, dat het bestaan van de vrije wil ontkend wordt en dat niet erkend wordt dat er universele waarden zijn. Dat leidt tot nihilisme, hedonisme, maar ook onzekerheid en angst. Dat kan weer zorgen voor een vlucht in fundamentalisme, dogmatiek en uiteindelijk geweld.”
Neoliberalisme
Ook het neoliberalisme krijgt ervan langs. Van Praag werkte jarenlang in het bedrijfsleven en zag daar de effecten van het neoliberalisme. Hij houdt deze ideologie verantwoordelijk voor veel van onze problemen. “Het is een ideologie die zich vermomd als economische wetenschap. Ayn Rand is de grondlegger en zij heeft grote invloed gehad met haar ethiek van het eigenbelang. In haar mensbeeld zijn eigenbelang en individuele vrijheid de enige menselijk waarden. Daaruit is het dogma van de vrije markt voortgevloeid en daardoor wordt economische groei gezien als de enige manier om een aantal gewenste maatschappelijke doelen te bereiken. En dat is en groot probleem in een tijd waarin het hoe langer hoe duidelijker wordt dat we aan het eind zijn gekomen van onbelemmerde economische groei.”
Invloed Jaap van Praag
Erik van Praag is uiteraard beïnvloed door zijn illustere vader. “Zijn invloed op mijn werk is evident.Ik heb wel boeken van hem gelezen en ook boeken over hem. De beïnvloeding is me voor een groot deel pas later bewust geworden. We spraken meer over politiek dan over geestelijke zaken, zoals over de rol van de PvdA en de ontwikkelingen in Europa. Wij waren enthousiast voorstander van het Europese project. “
Spiritueel denken
Jaap van Praag vader was overigens veel religieuzer dan de meeste mensen denken, vertelt zijn zoon. “Hij was agnostisch en geloofde niet in een persoonlijke god. Hij stond wel open voor ervaringen die het materiële ontstegen, transcedente ervaringen.”
Ook Erik van Praag ziet zichzelf als een religieus humanist. “Ik vind het belangrijk dat het spirituele denken als een natuurlijk manier van denken terugkeert in de samenleving. Het materialistische mensbeeld is te dominant. Neem Dick Swaab met in zijn studie over ‘de vrije wil’. Hij gaat uit van een voorwetenschappelijk axioma over wat werkelijkheid is – namelijk, er bestaat niets buiten wat je zintuiglijk kunt waarnemen- en vervolgens zoekt hij de feiten erbij. In dit geval leidt dat tot de conclusie dat de vrije wil niet bestaat. Dat heeft niets met wetenschap te maken (Van Praag studeerde onder meer wetenschapsfilosofie, Red).
In het onderwijs zouden kinderen goed moeten leren ervaren wat spiritualiteit is. Dat kan door er lesjes over te geven en door ze te laten mediteren bijvoorbeeld. Ook geestelijke raadslieden kunnen een bijdrage leveren. Er zou een opleiding moeten zijn die los van de kerken en geestelijke genootschappen (dus ook los van het Humanistisch Verbond) staat en de geestelijke raadslieden daarmee breder inzetbaar maakt. “
Mensbeeld
In het mensbeeld van Van Praag speelt spiritualiteit een grote rol. Het gaat hem vooral om een manier van kijken te ontwikkelen: “De mens is niet goed en niet slecht. De mens is zorgzaam, streeft naar eenheid en verbinding, maar ook naar eigen belang, en is ook tot veel kwaad in staat. Het is misschien de taak voor een ieder van ons om naar jezelf te kijken, aan zelfonderzoek te doen en daarbij ook niet weg te kijken van pijn, begeerte, van je onvervulde verlangens. ‘De waarheid maakt je vrij.”
Meer informatie
Meer informatie over Erik van Praag vindt u op zijn persoonlijke website. Zijn boek kan onder meer besteld worden via bol.com. Het thema ‘Duurzaamheid en kwaliteit van leven’ is een van de thema’s in het Meerjarenbeleidsplan Inspireren en verbinden.
Van Praagprijs
Het Humanistisch Verbond reikt om de twee jaar de Van Praagprijs (genoemd naar Jaap van Praag) uit aan iemand die zich op een zinvolle en aansprekende wijze inzet voor een menswaardiger en rechtvaardiger samenleving.
Tags:#Duurzaamheid en milieu#economie
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.