Boris van der Ham: ‘Vrijheid kan niet zonder concrete actie’
Het wordt hoog tijd dat seculieren en humanisten hun schroom afwerpen en nog zichtbaarder worden in het maatschappelijk debat, schrijft Boris van der Ham vandaag in een opiniestuk in de Volkskrant. Met Jaap van Praag, een van de oprichters van het Humanistisch Verbond, vindt Van der Ham dat vrijheid niet zonder concrete actie kan. “Dat zijn we aan de vrijheid verplicht.”
Nederland is al lange tijd een van de meest seculiere landen ter wereld. Toch lijken we nog steeds onwennig met dat idee. Dat is te horen in het maatschappelijk debat, onder journalisten, en zelfs in de woorden van de regering. Het meest actuele voorbeeld is het voornemen van de regering om lessen `levensbeschouwing´ in het openbaar onderwijs af te schaffen. Minister Bussemaker van Onderwijs stelde dat als ouders levensbeschouwelijke lessen willen, ze hun kinderen maar naar het religieus-bijzonder onderwijs moeten sturen?
Blijkbaar realiseerde ze zich niet dat een zeer groot aantal van deze lessen niet godsdienstig zijn, maar humanistisch vormingsonderwijs betreffen. Humanisten zijn niet religieus en kunnen ook niet terugvallen op religieus onderwijs. Met deze praktische denkfout van de minister, wordt ook een veel dieper misverstand bloot gelegd. Blijkbaar wordt op regeringsniveau nog steeds gedacht dat levensbeschouwing, Bildung, het spreken over normen en waarden, het alleenrecht van religie is. Nederland ziet er intussen heel anders uit.
Is de klus geklaard?
Want wat zijn de feiten? Een meerderheid is geen lid van een kerkgenootschap en 42 procent van de Nederlandse bevolking zegt bovendien niet-religieus te zijn. Vanaf 1946 is in onder andere met het Humanistisch Verbond een seculiere stroming ontstaan die deze mensen een gezicht geeft. Oprichter Jaap van Praag had twee doelstellingen. Hij wilde een nieuwe levensbeschouwelijk optie bieden, gebaseerd op de menselijke kracht, wetenschap, vrijheid en verantwoordelijkheid, geinspireerd op het rijke aanbod van filosofen, seculiere en humanistische denkers. Daarnaast moest er politiek en maatschappelijk gestreden worden tegen wettelijk opgelegde religieuze opvattingen en de ongelijke behandeling tussen levensbeschouwingen en mensen?
In de beeldvorming is met name dat laatste streven zichtbaar geweest. En er is succes geboekt. Gelijke behandeling tussen man en vrouw, hetero en homo; een gezonde scheiding tussen kerk en staat; vrijheid in het zelf bepalen van het levenseinde; het bewaken van de vrijheid van meningsuiting – het zijn allemaal onderwerpen waarin Nederland inmiddels tot de voortrekkers is gaan behoren. Maar tegelijk roept het bij sommigen de vraag op of daarmee de klus niet geklaard is. Is het nog wel nodig dat seculieren zich verenigen in een land dat inmiddels zijn derde paarse kabinet kent?
Religieuze dogma’s
Die noodzaak aantonen is niet moeilijk. Religieuze dogma´s liggen zelfs in ons land nog steeds heel gevoelig. Dat geldt voor orthodox christenen en joden, en niet in de laatste plaats voor de orthodoxe islam. Religiekritiek, het uittreden uit de godsdienst, uithuwelijken, groepsdruk, dilemma´s rond besnijdenis, de organisatie van scholen – het zijn allemaal zaken die nog steeds aandacht eisen. Daarnaast dienen zich rond leven, dood en lichamelijke integriteit nieuwe ethische kwesties aan. Nog steeds zijn er reflexen die zaken tot taboe te verklaren, waar juist openheid nodig is.
Met een blik over de grens zien we de noodzaak tot verenigen nog sterker: In zeven streng islamitische landen riskeren atheïsten en humanisten de doodstraf. Atheïstische bloggers zijn opgepakt in Bangladesh, in Egypte en Pakistan worden religiecritici vervolgd. Onder het mom van het bestrijden van godslastering wordt in Rusland de vrijheid van meningsuiting aan banden gelegd. Zelfs in Oost en Zuid-Europa is een gelijke behandeling tussen opvattingen niet vanzelfsprekend. Zeggen dat de klus geklaard is, heeft in dat licht iets decadents. De mensen die daar vechten voor vrijheid verdienen onze solidariteit.
Vrijheid inhoud geven
Maar er was volgens Van Praag nog een andere opdracht. Namelijk zorgen dat de eenmaal gewonnen vrijheid ook inhoud krijgt. De levensvragen van alle dag zijn wellicht minder mediageniek dan het religiedebat, maar minstens zo belangrijk. De behoefte aan levensbeschouwelijke inspiratie is groot. Het is opvallend dat zelfs sommige seculieren over dit aspect hun schouders ophalen, stellend dat vrijheid zich vanzelf wel regelt. Maar met Van Praag ben ik van mening dat vrijheid niet zonder concrete actie kan. Verwaarloos je dat, dan zal het vacuüm door anderen worden ingevuld, die niet zelden opvattingen hebben die haaks staan op de onze.
Werp de schrooom af
Als je vrijheid en medemenselijkheid serieus neemt dan moeten we trots zijn op de tienduizend vrijwilligers van Humanitas die ouderen en hulpbehoevenden helpen. Steeds meer mensen maken gebruik van humanistische diensten bij huwelijk en begrafenis. Ook dat regelt zich niet vanzelf. Koester het humanistisch geluid binnen de omroep en de raadslieden bij justitie, defensie en in de zorg. En ja, sta pal voor de lessen van het humanistisch vormingsonderwijs, die prikkelen tot kritisch nadenken.
Het wordt tijd dat seculieren en humanisten hun schroom afwerpen, en nog zichtbaarder in het maatschappelijk debat bewegen. Dat zijn we aan de vrijheid verplicht. Vrije mensen, verenig u.
Teken voor vrijheid
Onder het mom van `godslastering´ worden in vele landen atheïsten, humanisten, vrijzinnigen en mensen met een ander geloof dan de staatsgodsdienst vervolgd. Het Humanistisch Verbond wil samen met de International Humanist and Ethical Union (IHEU) tegenwicht bieden. Daarom startten we de actie ‘Teken voor vrijheid’. Doen!
Tags: #godslastering #Humanisme #Humanistisch Vormingsonderwijs #levensbeschouwing #vrijheid van meningsuiting
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.