Er is een ‘ideeëncrisis’ over wat natuur is, stelt filosoof Koert van Mensvoort in zijn essay in Human #3. “Het is al eeuwenlang onduidelijk en betwist wat ‘natuur’ is, daarmee is er nog geen crisis,” vindt Socrateshoogleraar Harro van Lente.
Door Harro van Lente
Vanuit mijn werkkamer keek ik tot voor kort uit op een dennenbos dat er in alle seizoenen prachtig uitzag. Recentelijk is dat dennenbos met de grond gelijk gemaakt in het kader van ‘natuurbeheer’.Deze kaalslag roept dan de verwarrende vraag op wat dan de ‘natuur’ is die hier beheerd zou worden en wie dat mag beslissen.
In zijn interessante essay ‘Anders kijken naar de natuur’, p. 14-16. bespreekt Koert van Mensvoort een aantal visies op ‘natuur’ en bepleit een andere visie die meer recht zou doen aan de huidige situatie waarin het leven door technische middelen wordt gedomineerd.
Aloude tegenstelling
Het is inderdaad duidelijk dat met de vergaande mogelijkheden om in te grijpen in natuurlijke processen het begrip onder druk staat, zeker in een gemaakt land als Nederland. Hij hangt zijn essay op aan de aloude tegenstelling tussen ‘natuur’ en ‘cultuur’, begrippen die in de loop der eeuwen verschillende invullingen hebben gekregen en met de toenemende technische mogelijkheden om in te grijpen voortdurend onder druk staan. Van Mensvoort stelt zelfs dat we in een heuse “ideeëncrisis” zitten over wat natuur is. Dat lijkt mij wat te dramatisch: het is al eeuwenlang onduidelijk en betwist wat ‘natuur’ is daarmee is er nog geen crisis.
Hij is kritisch over de benadering dat ‘natuur’ altijd een culturele constructie of dat cultuur juist een volgend stadium is van natuurlijke ontwikkeling. Beide perspectieven lijken me niet onzinnig, maar Van Mensvoort schuift ze opzij omdat ze “vanuit filosofisch perspectief geen bevredigende oplossing” bieden. De oplossing die hij zelf poneert is een concept van ‘nieuwe natuur’: de ‘technosfeer’ die naast de biosfeer en de geosfeer onze omstandigheden en ons lot kleurt. Onze leefomgeving is immers door en door technisch. En is een economisch klimaat niet net zo grillig als het weer? Lopen we niet vast in de veronderstelling dat we alles kunnen beheersen?
Taalspel
Hoe sympathiek het pleidooi ook is, het lijkt me dat het vast willen pinnen wat natuur ‘echt’ is, berust op een denkfout. Het is met natuur niet anders als met het beroemde voorbeeld van Ludwig Wittgenstein van het begrip spel: er zijn vele betekenissen van spel zonder dat er een kern is die alle betekenissen van spel met elkaar verbindt. Er zijn spelen met en zonder bal, met en zonder tegenspelers, met en zonder competitie, et cetera. Het is dan ook niet vruchtbaar om op zoek te gaan naar een centrale ‘echte’ betekenis, maar te accepteren dat er altijd meerdere betekenissen zijn (‘taalspel’) die gekoppeld zijn aan verschillende praktijken.
De diagnose van Van Mensvoort dat we in een ideeëncrisis zitten, deel ik dus niet en daarmee betwist ik ook de urgentie van zijn uitweg uit de crisis. Ik zie niet ‘dat we in een tijd leven waarin ons idee van natuur radicaal verandert’.
Koert van Mensvoort wil dat het verandert, maar dat is wat anders. Het lijkt me zinniger om anders te kijken naar begrippen zelf, die als onderdeel van taalspelen hun scheppende of afbrekende werk doen. Het voorbeeld van mijn dennenbos laat zien dat zoiets niet losstaat van machtsvragen.
Harro van Lente is Socrateshoogleraar Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief aan de Universiteit van Maastricht. In 2011 was hij lid van de jury van de Van Praagprijs
Meer weten?
Lees in het themanummer alles over de voedseljungle. Want terwijl veel wat we kopen heel duurzaam lijkt, wordt het meeste grootschalig en uniform geproduceerd.
Tags: #Duurzaamheid en milieu #Filosofie #mens en natuur
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.