Ga niet proberen eenzaamheid op te lossen
Wie aan eenzaamheid denkt, verbindt dat vaak aan oude mensen die wegkwijnen in een verzorgingshuis. Geen tot weinig bezoek. Maar dat is niet terecht.
In de week van de eenzaamheid, 1 oktober, spreekt prof dr R. Ruard Ganzevoort (1965) op het jaarlijkse symposium van humanistisch geestelijk verzorgers over dit thema. Reden om hem vooraf op te zoeken en hem te vragen naar zijn visie op eenzaamheid. Een gesprek over huid, paradoxen en valkuilen. De belangrijkste? “Ga niet proberen eenzaamheid op te lossen, dat kan namelijk niet, eenzaamheid is inherent aan mens zijn.”
Wie aan eenzaamheid denkt, verbindt dat vaak aan oude mensen die wegkwijnen in een verzorgingshuis. Geen tot weinig bezoek. Maar dat is niet terecht, meent Ganzevoort. De twee gebeurtenissen die hij noemt en die periodes van eenzaamheid voor hem inluidden hebben niets met ouderdom te maken. En ook in de drukte van zijn huidige bestaan zijn de momenten van eenzaamheid verweven. Daarom om te beginnen maar eens zijn definitie van eenzaamheid.
Wat verstaat u onder eenzaamheid?
“Voor mij moet zo’n definitie gaan over het ontbreken van contact en over een ongewenste vorm daarvan. Het is niet de zelfgekozen stilte en afzondering, maar de ongewenste eenzaamheid. Wat overigens niet wil zeggen dat die altijd negatief is.
Eenzaamheid is ook een deel van ons bestaan. We hebben sterk de neiging om eenzaamheid te problematiseren, zie ook het actieplan van de overheid om eenzaamheid tegen te gaan bij ouderen en op zich is dat niet verkeerd. Maar blijkbaar is eenzaamheid iets wat we niet willen.”
Hoe komt dat dan?
Omdat de nadruk in onze tijd sterker dan vroeger ligt op het individu. We zijn allemaal losse atomen en veel minder ingebed in traditionele gemeenschappen. Die konden ook wel verstikkend zijn, daar heeft Freud ons op gewezen, maar dat leverde een ander gevoel van eenzaamheid op. Nu moeten we als unieke en onherleidbare atomen er allemaal zelf voor zorgen een betekenisvol en waardevol leven te leiden. Dat zet het allemaal wel op scherp. Het vraagt om eigen initiatief, dus ligt het grootste risico op eenzaamheid bij hen waarbij dat initiatief teveel gevraagd is. En dan moet je kijken welke hulpbronnen iemand heeft. Mijn moeder bijvoorbeeld klaagde erover dat ze haar kinderen en kleinkinderen zo weinig zag. Ik heb sinds ze whatsapp op haar telefoon heeft nog nooit zoveel contact met haar gehad. Hoewel technologie ook een vervreemdende kant heeft, leidt het paradoxaal misschien ook tot meer contact.
Is eenzaamheid erg?
Het hoort bij de tragische kant van mens zijn. We zijn kwetsbare wezens die voor een belangrijk deel bepaald en gevormd worden. Niet door wat we zelf kiezen, of door ons actieve bestaan, maar door ons pathische bestaan: dat wat ons overkomt. We doen altijd of het onze belangrijkste levenskeuzes zijn die onze weg bepalen, maar als ik naar mijn eigen leven kijk, denk ik dat voor de dingen waarvan ik dacht dat ik ze koos, ik geen idee had wat ik aan het kiezen was. De mooiste dingen zijn me overkomen en sommige van de moeilijkste ook. Wie ik ben is in vergaande mate bepaald door dat wat op mijn weg gekomen is. Een deel ervan is ongewenst, maar ook dat wat wel en niet gewenst was, inclusief de stilte en de eenzaamheid die erbij hoort, het is wel wie ik ben.
Hoe zit dat met gewenste en ongewenste eenzaamheid?
Als we eenzaamheid konden oplossen, zou dat mooi zijn. Maar dat kan niet. Het is inherent aan mens zijn. Kijk naar onze huid. De huid is ons grootste orgaan. Het orgaan dat heel erg in een dubbelheid zit, want het is ons contactmiddel, de verbinding van huid op huid -iets heel anders dan datgene we met woorden delen-, tegelijkertijd vormt de huid onze grens. Een dubbelheid van dat wat ons verbindt en dat wat ons onderscheidt: dit is mijn lijf en dat is jouw lijf. Daar ligt ook de vraag wanneer kom je in mijn personal space, wanneer kom je me te dicht op mijn huid of soms zelfs wel onder de huid. En het is in die dynamiek dat we altijd aan het puzzelen zijn hoe we daarmee omgaan en wat veilig is en fijn. Maar zelfs daar waar je verbinding legt, blijft er altijd afstand bestaan.
Bij seksualiteit bijvoorbeeld draait het om de combinatie van lust en eerbied. Lust gaat over het verlangen de grens te overschrijden, de ander binnen te laten, of bij de ander binnen te komen, terwijl eerbied terughoudendheid vergt ten opzichte van het geheim van de ander. Laat je je leiden door lust, dan vergrijp je je. Terwijl het geheim van de ander alleen geschonken en ontvangen kan worden. Daar kun je niet zomaar bij.
Wat waren de moeilijke momenten bij u?
Ik noem er twee. De eerste na mijn scheiding, de tweede nadat mijn partner zelf een einde aan zijn leven maakte. Twee heel verschillende situaties, maar bij beide bleef ik wel alleen over. Toch zat die eenzaamheid er niet alleen in de fase na de gebeurtenissen, maar ook al in die relaties zelf: voor mijn scheiding de tijd dat we uit elkaar groeiden en bij mijn tweede partner voor zijn overlijden, omdat hij het al langer overwoog. Als je niet weet of de ander er ook zal zijn voor iets langere tijd, betekent dat dat je innerlijk ook al je huid wat gaat aandikken, om te voorkomen dat die beschadigd raakt.
Welk gevoel overheerst bij ongewenste isolatie?
“Ik denk dat dat bij iedereen verschilt. Ik schakel mijn gevoel juist uit als het te pijnlijk wordt. Ik heb dan de neiging dat niet toe te laten. Het zit er wel, maar wat je daarvan binnen laat kun je doseren. Ik vergelijk het voor mezelf als een kasteel met een ophaalbrug. Muren die je optrekt om jezelf te beschermen, omdat alleen al het zien van anderen de wonden openhaalt. En dan gaat het vervolgens om de bereidheid en durf die muren weer af te breken, waardoor je weer kwetsbaar wordt.
Ik heb van jongs af aan wel een diepgewortelde eenzaamheid gevoeld en dat heeft me ook op het pad van pastorale en geestelijke verzorging gebracht. Het aardige daarvan is dat je heel intens en persoonlijk contact met mensen krijgt, waardoor je op een bepaalde manier, zij het via een professionele lijn heel intiem bent. Als je iets emotioneel mist is dat een aantrekkelijke route. Valkuil is dat je meer bezig bent met je eigen behoefte, maar het mes mag best aan twee kanten snijden.
Het is iets wat hij in zijn huidige werk wel eens mist. Vanwege zijn zichtbare rol als spreker, docent en politicus, maakt dat die soms ver weg lijkt, wat een vereenzamend effect heeft. “Een van de dingen die ik in de loop van de jaren geleerd heb, is dat ik niet uit ben op waardering maar op bemind te worden, geliefd te zijn. Daartussen zit een wereld van verschil. Waardering is verticaal gericht en geeft afstand. Geliefd te zijn is horizontaal en geeft nabijheid.
Lees nog meer over de rol van Humanistisch geestelijk vezorger hieronder
Heb je vragen over het leven zoals eenzaamheid?
Ga naar lifestream. Het platform bedoeld om inspirerende artikelen en coaching te geven bij levens- en zinvragen.
U spreekt straks geestelijk verzorgers toe over eenzaamheid. Wat is hun taak? Hoe kunnen zij mensen bijstaan die hiermee kampen?
“Laten ze er in ieder geval voor uitkijken dat ze het niet gaan oplossen. Het hoort bij het bestaan en op het moment dat je het gaat proberen op te lossen, worden mensen van jou afhankelijk. Dat wil niet zeggen dat er niets te doen valt. Er zijn hele mooie voorbeelden van dat mensen in de ouderenzorg bijvoorbeeld gezocht wordt naar mogelijkheden om meer met elkaar in contact te komen. Zoals met een iPad met een bridgeknop: iemand in een straal van 100 meter zin om te bridgen? Dat lost de eenzaamheid natuurlijk niet op, maar het geeft wel de ruimte waarbinnen je verbindingen aangaat. Meer faciliterend dus.
Ten tweede de vraag hoe je die ongewenste ervaring kunt omarmen en daarmee misschien vruchtbaar kunt maken en dat hoort bij wat geestelijk verzorgers doen: dealen met tragiek. De meeste andere zorgverleners zeker in de medische sector, de cure die zijn uit op het behandelen en verbeteren van de situatie. Geestelijk verzorgers meer bij de tragiek. Mijn favoriete heilige is dan ook Rita van Cascia: de heilige van de hopeloze gevallen. Dat vind ik een mooie gedachte: niet uit zijn op oplossen, want sommige situaties zijn hopeloos, puur shit.”
Door present en nabij te zijn?
“Wat je doet in presentie is dat onder woorden te brengen op een niet-interventionistische manier. Het bij, voor en met de ander zijn is ook voor een deel afzakken in die eenzaamheid en het daar uithouden en dat is in zichzelf troostend.”
Tot slot moeten we erbij stilstaan dat eenzaamheid ook fysiek is, namelijk deel uitmaakt van ons limbische systeem. Dat bestrijd je niet met woorden en rituelen die troostend, helend, maar ook verstikkend kunnen zijn. Dan ben je toch vooral in je hoofd bezig. “Uiteindelijk denk ik dat eenzaamheid daar niet zit.
Heb je vragen over het leven zoals eenzaamheid?
Ga naar lifestream. Het platform bedoeld om inspirerende artikelen en coaching te geven bij levens- en zinvragen.
Tags: #geestelijke weerbaarheid #humanistische geestelijke begeleiding (HGV) #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.
"*" geeft vereiste velden aan