Mensenrechten in Nederland: helemaal zo oud nog niet
Met betrekking tot mensenrechten gaat het bijna nooit over Nederland, want hier zit het al lange tijd wel snor, toch? Een overzicht van mensenrechten in Nederland, die helemaal zo oud nog niet zijn.
Wat zijn mensenrechten eigenlijk? Het zijn de rechten die je beschermen tegen machthebbers en die een waardig leven mogelijk maken. En het zijn rechten waar ieder individu recht op heeft, ongeacht in welke gemeenschap je leeft, waar je geboren bent, wat je gender en aanleg is, hoe je eruit ziet, welke vermogens je hebt en wie je familie is – je hebt deze rechten als individu. Gewoon omdat je mens bent.
Als wij het over mensenrechten hebben, bedoelen we vaak de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Dat zijn de dertig basisrechten. Vooral het ‘universele’ is belangrijk. Historisch gezien is het niet vanzelfsprekend om aan alle mensen ter wereld – en niet alleen in je eigen land, je eigen gemeenschap of van je eigen geloof – dezelfde rechten toe te kennen. Lange tijd was het je afkomst die bepaalde wat je rechten en plichten waren. En lange tijd werden bepaalde mensen – zoals mensen uit Afrika en vrouwen – niet als volwaardig mens gezien.
Keti koti en dekolonisatie
Elk jaar wordt op 1 juli Keti koti gevierd, ter nagedachtenis van de afschaffing van de slavernij in het Koninkrijk der Nederlanden op 1 juli 1863. Maar in sommige onder indirect bestuur staande delen van Nederlands-Indië bleef de slavernij nog clandestien voortbestaan. Het eiland Samosir in Nederlands Oost-Indië was waarschijnlijk het laatste deel van het Nederlandse koloniale rijk waar de slavernij werd afgeschaft – in 1914.
Na 300 jaar koloniale bezetting door Nederland verklaarde Indonesië zich in 1945 onafhankelijk. Die onafhankelijkheidsstrijd was een afschuwelijke, wrede periode met geweldsconflicten, moorden en martelingen. Door Nederlands militair geweld. Het is ons eigen Vietnam, zo stelt Joris Luyendijk in zijn Socrateslezing in december 2017. De mensenrechten zijn er hard geschonden, en dat terwijl in diezelfde periode in New York in 1948 de Universele Verklaring werd aangenomen. Vier jaar later werd de onafhankelijkheid door Nederland erkend.
De beëindiging van de koloniale bezetting van Suriname liet nog bijna drie decennia op zich wachten. Dertig jaar na het overlijden van de beroemde Surinaamse anti-koloniale strijder en verzetsheld in de Tweede Wereldoorlog Anton de Kom, werd Suriname eindelijk onafhankelijk. Anderhalve eeuw nadat Nederland zich had ontworsteld aan de bezetting van Napoleon, hebben de door Nederland bezette gebieden en mensen zich ook aan de Nederlandse overheersing weten te ontworstelen en aanspraak kunnen maken op hun zelfbeschikkingsrecht.
Anton de Kom – antikoloniale strijder en verzetsheld in de Tweede Wereldoorlog
Kinderarbeid in Nederland
In de negentiende eeuw was in Nederland kinderarbeid wijdverspreid. Kinderen verrichtten zware arbeid in de fabrieken. Officieel werd kinderarbeid bij wet verboden in 1874. Maar pas met de invoering van de leerplicht in 1901 werd een einde gemaakt aan de grootschalige kinderarbeid. Trapsgewijs werd de leerplicht van 6 jaar in 1901 naar 17 jaar in 1975 opgevoerd.
Op 10 december 1948 tekende ook Nederland de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Maar dat betekende niet dat deze mensenrechten meteen in ons eigen juridische systeem waren verankerd. Zo duurde het tot 1983 voordat de doodstraf in de grondwet werd verboden.
Lhbtqi- en vrouwenrechten
In de jaren vijftig mocht je op de snelweg zo hard rijden als je wilde – als het maar geen getrouwde vrouw in haar eentje was. Tot 1956 was een getrouwde vrouw namelijk handelingsonbekwaam voor de Nederlandse wet, en mocht ze dus niet zonder toestemming van haar echtgenoot op reis.
Vrouwen hadden wettelijk ongeveer evenveel te zeggen als kinderen. Op 14 juni 1956 werd de ‘Wet handelingsonbekwaamheid’ afgeschaft. Getrouwde vrouwen mochten voortaan werken, een bankrekening openen en zonder toestemming van manlief op reis. Ook sinds de jaren vijftig mogen vrouwen bij Knvb-verenigingen voetballen. Voor die tijd was dit verboden. Pas sinds 1991 kunnen vrouwen die door hun man worden verkracht hiervan aangifte doen; voorheen was verkrachting binnen het huwelijk niet strafbaar.
Sinds de jaren zeventig is de lhbtqi-emancipatie in Nederland relatief hard gegaan. In 1971 werd artikel 248bis afgeschaft. Sindsdien geldt voor homoseksuele handelingen geen hogere minimumleeftijd meer dan voor heteroseksuele. Ook wordt homoseksualiteit sindsdien niet meer beschouwd als een geestelijke ziekte. Vanaf 1974 worden lhbtqi’ers ook toegelaten tot het leger. In 1993 kwam na een lange strijd de Algemene Wet Gelijke Behandeling tot stand, waarmee diverse vormen van discriminatie van homoseksuelen juridisch strafbaar werden. Nederland was in 2001 het allereerste land ter wereld dat het homohuwelijk legaliseerde.
Mensenrechten in de 21ste eeuw
Op 1 december 2003 is de Wet GBH/CZ ingevoerd. Deze wet moet ervoor zorgen dat mindervalide mensen en mensen met een chronische ziekte niet meer gediscrimineerd kunnen worden bij het aanbieden van arbeid, huisvesting, goederen en diensten. Discriminatie op grond van leeftijd bij het aanbieden of behouden van arbeid is sinds 1 mei 2006 bij wet verboden met de invoering van de Wet BGL.
Het jongste mensenrechtenverdrag is het VN-verdrag Handicap. Nederland heeft dit in 2006 ondertekend. Maar het duurde tien jaar voor de regering om het verdrag goed te keuren. Pas in 2016 is het in de Nederlandse wet opgenomen. Hiermee was Nederland één van de laatste landen die het verdrag ratificeerde.
Sinds de Transgenderwet die op 1 juli 2014 is ingevoerd is het voor transgender-personen mogelijk om hun gender te veranderen zonder zware ingrepen. Zo hoeven mensen geen zware operatie meer te ondergaan, permanent onvruchtbaar te worden gemaakt en ook niet meer langs de rechter. Verandering van gender voor de wet is nu mogelijk met een beoordeling van een deskundige en een bezoek aan de burgerlijke stand om de geboorteakte te wijzigen.
Wat nog te doen staat
Ondanks alle vooruitgang moet er nog een hoop gebeuren. In Nederland is gelijke loon nog altijd geen realiteit. Vrouwen verdienen significant minder dan mannen: 18 euro om 22 euro per uur gemiddeld. Dat is bijna twintig procent minder compensatie voor hetzelfde werk. Daarom hebben de PvdA, SP, GroenLinks en 50PLUS in maart 2019 een wetsvoorstel ingediend om bedrijven verantwoordelijk te houden om arbeid gelijk te compenseren.
Een ander belangrijk punt op het gebied van mensenrechten in Nederland is de Pietendiscussie. De Kinderombudsman deed onderzoek en stelde vast dat “de figuur van Zwarte Piet kan bijdragen aan pesten, uitsluiting of discriminatie en is daarmee in strijd met het Kinderrechtenverdrag.” De Kinderombudsman stelt dat Zwarte Piet zodanig moet worden aangepast dat kinderen geen negatieve effecten meer ervaren door het Sinterklaasfeest.
Het VN-comité van het Internationale Verdrag inzake de Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie deed ook onderzoek naar Zwarte Piet en kwam tot een soortgelijke conclusie. Zelfs een “diepgewortelde culturele traditie” als het Sinterklaasfeest kan geen discriminerende praktijken en stereotypen rechtvaardigen, stelt het VN-comité. Daarom adviseert het de Nederlandse overheid om Zwarte Piet aan te passen en zo de menselijke waardigheid en mensenrechten van alle inwoners van Nederland te respecteren.
Nederland koploper?
Nederland staat wereldwijd al decennia bekend als koploper op het gebied van mensenrechten. Zo is Den Haag wereldwijd een belangrijk centrum voor mensenrechteninstituten zoals het Internationaal Strafhof en het Joegoslavië-Tribunaal. Maar alhoewel Nederland op sommige vlakken internationaal een aanjager van de bescherming van mensenrechten is geweest, zijn er ook nog veel structurele schendingen van mensenrechten waar aan gewerkt moet worden.
Verandering hoeft niet altijd lang te duren. Het sneeuwbaleffect kan ervoor zorgen dat een groeiende groep actieve burgers, aangejaagd door media-aandacht, in korte tijd opeens waanzinnig veel gedaan kan krijgen.
Tags:#Mensenrechten#Vrouwenrechten
Achtergrond over de mensenrechten, interviews, weetjes en meer!
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.