De klimaatcrisis: grootste bedreiging voor de mensenrechten
De grootste bedreiging voor mensenrechten in de 21ste eeuw, is dat Rusland? China? Noord-Korea? Misschien Trump? Nee, het is de klimaatcrisis.
Als we het over mensenrechten hebben, denken we vaak goed te weten waar het om gaat. Recht op leven, gezondheid, voedsel, vrije pers, veiligheid. We tekenen petities voor het recht op abortus, voor de vrijlating van journalisten in Rusland en Turkije en China, tegen de doodstraf. Maar over de grootste bedreiging voor mensenrechten in de 21ste eeuw spreken we bijna nooit: de klimaatcrisis.
De klimaatcrisis en mensenrechten
Het recht op leven, gezondheid, voedsel, water, huisvesting en veiligheid komen allemaal direct in gevaar door de klimaatcrisis en ecologische verwoesting veroorzaakt door de mensheid. Zelfs als we de opwarming tot gemiddeld twee graden wereldwijd in 2050 weten te beperken, lopen tegen die tijd 100 tot 400 miljoen extra mensen kans te lijden aan hongersnood. Drie miljoen extra mensen zullen elk jaar overlijden aan de gevolgen van ondervoeding.
En de gevolgen en gevaren van de klimaatcrisis komen disproportioneel terecht bij groepen waar mensenrechten toch al het meest onder druk staan. De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties heeft herhaaldelijk benadrukt dat de effecten van de klimaatcrisis “het meest acuut zullen worden gevoeld door de bevolkingsgroepen die zich al in een kwetsbare situatie bevinden.”
Vrouwen, inheemse volkeren, andersvaliden, migranten, ouderen, kinderen, economisch minderbedeelden zijn vele malen kwetsbaarder voor de gevolgen van de klimaatcrisis. Hun mensenrechten komen daarmee nog verder in het gedrang. Toegang tot schoon water, voedsel en andere hulpbronnen worden direct bedreigd door snel en onvoorspelbaar veranderende weersomstandigheden. Mensenlevens en veiligheid komen direct in gevaar door steeds frequentere, steeds extremere weersgebeurtenissen zoals tyfoons en hittegolven.
Kinderen
Kinderen zijn veel kwetsbaarder voor de gevolgen van de klimaatcrisis. Het Comité voor de Rechten van het Kind heeft verklaard dat de klimaatcrisis “een van de grootste bedreigingen voor de gezondheid van kinderen is en de gezondheidsverschillen verergert.”
De voedselvoorziening wordt steeds onzekerder door extreme periodes van droogte of juist overstromingen en (tropische) superstormen. Ondervoeding is voor volwassenen een probleem, maar voor kinderen een nog veel grotere. Ze zijn kwetsbaarder bij honger en zowel hun fysieke als geestelijke ontwikkeling wordt drastisch aangetast door ondervoeding. Daarnaast zullen via water overdraagbare ziektes toenemen en daarbij opnieuw kinderen onevenredig hard raken. In natuurrampsituaties, die door de klimaatcrisis vaker gaan voorkomen, worden kinderen op verschillende manieren en diepgaander getroffen door fysiek en psychologisch trauma.
Vrouwen
Statistieken tonen aan: vrouwen zijn het zwaarst getroffen bij klimaatgerelateerde gevaren zoals tyfoons. Neem bijvoorbeeld tyfoon Haiyan, die de Filippijnen zwaar trof en in 2013 vier miljoen mensen ontheemde. Haiyan zorgde voor een dodenaantal van 6400, waarvan 64 procent uit vrouwen bestond. In Myanmar in 2008 was bij cycloon Nargis 61 procent van de dodelijke slachtoffers vrouw. Bovendien worden vrouwen in situaties na een ramp vaak onderworpen aan seksueel en huiselijk geweld. Armoede is daarnaast verreweg de belangrijkste bijdragende factor in kwetsbaarheid bij de gevolgen van de klimaatcrisis. En vrouwen vormen 70 procent van alle armen in de wereld.
Daarnaast dragen vrouwen op veel plaatsen de primaire verantwoordelijkheid voor het verzamelen van water. Waterschaarste, die door de klimaatcrisis steeds gebruikelijker wordt, verhoogt de belasting op vrouwen. Ze moeten verder lopen wat tot meer fysieke belasting leidt. Maar ook wordt hun blootstelling aan seksueel en gender gerelateerd geweld groter. Ze moeten langere afstanden afleggen in gebieden die steeds meer met conflict te maken hebben (onder meer door groeiende waterschaarste). Bovendien neemt meer tijd en energie besteed aan water halen, tijd en energie weg van onderwijs en het onafhankelijk genereren van inkomen.
Inheemse volkeren
De eersten die aan de directe gevolgen van de klimaatcrisis lijden zijn inheemse volkeren. Dat komt door hun nauwe relatie met en afhankelijkheid van de natuurlijke omgeving en haar hulpbronnen. De problemen waar inheemse gemeenschappen zich al eeuwen mee geconfronteerd zien, zoals politieke, economische en culturele marginalisering, geweld en genocide, worden verergerd door de klimaatcrisis. Delicate ecosystemen waarop inheemse gemeenschappen vertrouwen voor hun huisvesting, voedsel, water en spirituele en culturele praktijken zijn in gevaar. Ze verliezen nog meer land en hulpbronnen en lijden nog meer aan mensenrechtenschendingen, discriminatie en werkloosheid, aldus de Verenigde Naties.
In 2017 zijn er 57 inheemse klimaatactivisten alleen al in Brazilië vermoord. En dat worden er alleen nog maar meer: sinds het aantreden van president Bolsonaro in januari dit jaar is het aantal invallen in de meer dan vijftig inheemse gebieden van Brazilië met 150 procent gestegen, becijferde de Braziliaanse bisschoppenconferentie.
Inheemse volkeren zijn de belangrijkste beschermers van cruciale natuurgebieden als de Amazone. Zij verdedigen deze gebieden letterlijk met hun levens en dragen daarmee direct bij aan het tegengaan van de klimaatcrisis. Elke aanval op hun als bevolkingsgroep levert een directe bijdrage aan het verergeren van de klimaatcrisis.
Zelfs bij statelijk beleid dat de klimaatcrisis moet tegengaan komen de mensenrechten van inheemse volkeren in gedrang. Zo wordt de directe leefomgeving van inheemse gemeenschappen in Brazilië vernietigd bij de bouw van gigantische waterkrachtcentrales in de Amazone.
Het is cru dat de gemeenschappen die verreweg het meest lijden aan de gevolgen van de klimaatcrisis en ecologische verwoesting, het minst hebben bijgedragen aan de catastrofe. Nog wranger is dat enkel door te leren van hun manier van omgaan met de natuur we de klimaatcrisis effectief kunnen tegengaan, aldus verschillende leidende instituten als het IPCC en de VN.
Wat kunnen we zelf doen?
Humanistische organisaties wereldwijd hebben uitgesproken dat de aanpak van broeikasgassen moet worden tegengegaan, en dat er fors in schone energiebronnen moet worden geïnvesteerd. Door overheden, bedrijven, maar zelf kun je hierin ook verantwoordelijkheid nemen.
Nummer één tegen uitstoot van broeikasgassen én het tegengaan van ontbossing: eet minder dierlijke producten. Dit is volgens onderzoek verreweg de effectiefste manier om in je dagelijks leven de opwarming van de aarde tegen te gaan. Bovendien worden regenwouden in een waanzinnig tempo ontbost, wat eveneens sterk bijdraagt aan de klimaatcrisis – en de veeteelt is verantwoordelijk voor 80 procent van deze ontbossing.
Verder heeft de kledingindustrie een vernietigende werking op ons ecosysteem en het klimaat, dus laat ook die goedkope fast fashion links liggen en kijk vaker naar duurzame of tweedehands kleding.
Vliegen op de korte afstand is ook funest, dus dus probeer altijd naar alternatieven als trein, bus, boot, fiets of benenwagen te kijken.
En wist je dat zelfs de handel in bitcoins en andere cryptovaluta meer koolstofdioxide uitstoot dan het betalen per normale bank, en zelfs het maken van munten?
Humanisme en duurzaamheid
Eigentijds humanisme is ook zorgen voor je leefomgeving. Samenleven is ook zorg voor toekomstige generaties, zorg voor kwetsbare groepen in een globaliserende wereld en zorg voor de kwetsbare natuur.
“Zo is de boodschap van het humanisme. De verkondiging van een bestaan, waarin de mens op iedere trap van ontwikkeling en ontplooiing zichzelf verwerkelijkt door zijn betrokkenheid op het niet-zelf.” Jaap van Praag, oprichter Humanistisch Verbond
Meer weten over duurzaamheid en humanisme? Ga dan naar de Humanistische Canon over dit thema.
Het Humanistisch Verbond is gebouwd op de mensenrechten. We beschermen ze en brengen ze verder. Hoe? Dat lees je bij wat we doen.
Bronnenlijst
- VN-milieuprogramma: Climate Change and Human Rights
- OHCHR: Climate change and the full and effective enjoyment of the rights of the child
- World Development Report 2010: Development and Climate Change
- VN: Women, Gender Equality and Climate Change
- OHCHR: The rights of those disproportionately impacted by climate change
- VN: The effects of climate change on indigenous peoples
- The Intercept: Jair Bolsonaro Praised the Genocide of Indigenous People. Now He’s Emboldening Attackers of Brazil’s Amazonian Communities
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.