Mens zijn in de 21e eeuw na corona

Maar de afgelopen weken zijn ook andere zorgen in beeld gekomen. Het vrijwel stilleggen van de samenleving brengt na verloop van tijd forse schade met zich mee. Economische, culturele, psychologische en niet te vergeten, medische. Bovendien gaat het wringen als een specifiek doel – goede zorg voor besmette mensen en indammen van het virus – zo dominant wordt, dat er weinig anders meer aan de orde lijkt. Hoe belangrijk het doel ook is, is het zo belangrijk dat het alle andere doelen mag verstommen?

Mogen we bijvoorbeeld de jonge generatie een jaar lang echt leven ontzeggen, terwijl ze minder van het virus te vrezen hebben? Van welk verlies is sprake door het wegvallen van de omgang met leeftijdsgenoten op school? Mag een oudere ook de voorkeur geven aan sociaal contact in plaats van langer leven?

Geen eenvoudige vragen. Maar wel noodzakelijk. De tijd is aangebroken om de keuzes die we bijna vanzelfsprekend maken ook daadwerkelijk aan elkaar uit te leggen. Want ook in een crisis worden politieke keuzes gemaakt, gestuurd door een visie en niet alleen door data. Het voeren van een gesprek over deze visie – hoe onaf misschien ook – helpt ons in het maken van een gedeeld verhaal.

Misschien heeft u net als ik tijdens deze crisis een variatie aan emoties en ervaringen gehad. Van berusting in de prettige, rustgevende stilte, tot ergernis over de toch wel saaie, afstompende stilte. Van standvastig ‘even door de zure appel heen bijten’ tot het besef dat de appel voor de een veel zuurder is dan voor de ander, de vraag hoe groot die appel nog wordt, en de zorg over groepen die in plaats van een appel een pedofielennetwerk zien.

We worden uitgenodigd tot nieuwe reflectie. En vooral, nieuwe keuzes. Want als iets een uitdaging wordt de komende jaren, dan is het wel keuzes maken. En dan ook nog eens de moeilijkste: gezamenlijke. Keuzes die we met elkaar maken omdat ze ons als samenleving aangaan en we de consequenties samen moeten dragen. Over onze omgang met elkaar, met de natuur, met technologie bijvoorbeeld. Over zorg en handel, over informatie en data.

Het vraagt vooral ook een gesprek over de waarden achter onze keuzes. Op die manier kunnen we scherper verwoorden waar het ons om te doen is en horen waar het de ander om te doen is.

Een dergelijk gesprek ontstaat niet zomaar. Al snel verzandt het in een belangenstrijd, een technisch gesprek over data, of juist een te emotioneel gesprek waarin mensen stukjes woede naar elkaar gooien. En dan kan het ook nog een consequentieloos gesprek zijn. Een gesprek dat nergens toe leidt omdat de deelnemers nergens iets over te zeggen hebben.

Elementen die ik hier aanstip, komen terug in de cursus ‘Mens zijn in de 21e eeuw’. Onder meer het thema ‘verbondenheid’. De crisis laat zien dat verbondenheid niet alleen een

normatief ideaal is, maar een feitelijke situatie. De voor ons zo belangrijke keuzevrijheid, blijkt gepaard te gaan met keuzeverbondenheid. Het ferme besef dat onze individuele en politieke keuzes een effect hebben op datgene wat wij delen: onze wereld.

De cursus sluit ook aan op een al langer lopende perspectiefverschuiving in het humanistische denken: die van onze deelname aan een gezamenlijke wereld. Terwijl lange tijd is gestreden voor de emancipatie van het individu uit de klauwen van onderdrukkende morele systemen (zoals de kerk), wordt deze strijd hoe langer hoe meer verrijkt. Wij willen niet zomaar iemand zijn, maar mens worden. En steeds sterker dringt het besef door, dat we pas mens worden in een gedeelde wereld. Een wereld die rijke verhalen biedt, die onderhouden en verzorgd worden. Ofwel, wij worden mens in het zorgvuldig en zorgzaam bouwen van een gedeelde wereld.

We zitten nog midden in de crisis en het is te vroeg om terug te kijken. Maar we hebben in ieder geval hernieuwde aandacht gekregen voor het belang van de wereld die wij met elkaar delen en voor het onderhouden en verzorgen van deze wereld. Laten we deze aandacht vasthouden, hij is noodzakelijk.