Op 10 december werd in het Europees Parlement aandacht besteed aan het Freedom of Thought Report. IHEU presenteerde het rapport aan Europarlementariërs mensenrechtenambassadeurs en humanisten uit heel Europa. Er waren openhartige getuigenissen van Karrar Hamza Al Asfoor en Nacer Amari, twee ongelovige vluchtelingen. Over hoe lang de weg is die je aflegt als ongelovige. En hoe lastig het is erkenning als atheïst te krijgen in het land waar je opgevangen wordt. Tijd voor een terugblik en vooruitblik met Ineke de Vries over haar werk op verschillende terreinen.
Laten we beginnen met de rechten van ongelovigen. Wat viel je op in Brussel op 10 december?
“In landen waar nooit ruimte is voor iets anders dan religie, ben je niet op stel en sprong humanist of vrijdenker. Dat is een fluïde en ingewikkeld proces dat moeilijk in hokjes van een vragenlijst te vangen is, als beoordeeld moet worden of iemand terecht asiel aanvraagt vanwege geloof of afvalligheid. Daarom is het belangrijk niet alleen te praten over freedom of religion maar ook over freedom from religion.
Dat begint langzamerhand ook door te dringen bij Jean Figel, de speciale adviseur van de EU voor freedom of religion and believe. Maar de bijeenkomst liet ook zien hoe lang de weg is die we te gaan hebben. Misschien moeten we ten aanzien van geloof en ongeloof het voorbeeld volgen van het COC. Zij heeft ervoor gezorgd dat de vragenlijst van de IND over homoseksualiteit is aangepast. Die doet nu meer recht aan andere manieren waarop homoseksualiteit buiten Nederland beleefd en ervaren wordt. Zo iets zou rondom geloof en afvalligheid doordacht kunnen worden.”
Je bent nu een poosje actief in het bestuur van EHF. Hoe gaat dat?
“Ik vind het boeiend en zinvol werk. Samenwerking met mensen uit andere landen, met verschillende contexten én culturele achtergronden is een uitdaging. Interessant en lastig tegelijkertijd. Het vraagt tijd om de verschillen in betekenisgeving en prioriteiten te begrijpen.”
Wanneer speelt dat?
“Nou, we zijn bezig als EHF een Secularity Index maken om ‘de mate van secularisering ’ in de verschillende Europese landen zichtbaar te maken en in te zetten als lobbyinstrument. Dat blijkt heel ingewikkeld. Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen in de manier waarop landen al dan niet invulling geven aan de scheiding tussen kerk en staat. Dat maakt een vergelijking lastig., Daar moet je uitkomen, je verdiepen in de situaties van anderen en dat kost tijd.”
Je noemde het verschil tussen cultuur en opvattingen van de landen in Zuid- of Oost-Europa ten opzichte van Nederland. Heeft dat nog andere gevolgen voor de ambities voor het Europesebeleid?
“Ja, in die landen zijn religie en kerken heel dominant En dus zetten deze EHF leden vooral in op scheiding van kerk en staat, het bestrijden van de macht van kerken in het onderwijs en het belang van vrije wetenschap, zoals in Roemenië. Gelijke rechten voor gelovigen en ongelovigen is in Nederland natuurlijk veel minder een probleem. We hebben een bloeiende humanistische beweging, met een omroep, een eigen Universiteit. En we zijn een geseculariseerd land. “
De moorden op de vrijdenkers en schrijvers in Pakistan en Bangladesh werden eerst door geestelijken in preken aangekondigd. Retoriek is vaak een voorspeller van mensenrechtenschendingen bleek tijdens de bijeenkomst. Wat vindt jij gevaarlijke retoriek in Europa?
“Wat wij merken is dat religieuze lobbygroepen in Europa heel vernuftig de taal van het mensenrechtendiscours gebruiken om hun doelen en bedoelingen te realiseren. Dat doen ze met succes. Zo wordt bijvoorbeeld geprobeerd met een beroep op freedom of choice het recht van een vrouw op abortus aan banden te leggen. We moeten hier scherp op zijn om te voorkomen dat onder het mom van mensenrechten, juist mensenrechten in het nauw komen.
Een ander soort retoriek is die van populisten in Europa. Die is veel openlijker en expliciet discriminerend. Binnen de EHF werken we aan een manifest in aanloop naar de Europese verkiezingen dat stelling neemt tegen populisten. Nee, het is geen humanistisch stemadvies, maar wel een programma van voor humanisten belangrijke onderwerpen en adviezen. Dat kan helpen te begrijpen wat de gevolgen zijn van een stem op de ene of de andere partij.“
Wat is jouw ambitie?
“Hoe belangrijk de strijd tegen onderdrukkende religieuze structuren ook is, het gaat bij humanisme om meer dan scheiding van kerk en staat. Zelf zou ik de levensbeschouwing meer in het hart van de Europese humanistische beweging willen zien. Wat is de morele dimensie van alles wat we doen? Wat is goed leven? Wat is een goede samenleving?
Vrijdenkers in gevaar
In 22 landen is ongelovigheid een misdaad en in 12 landen staat er de doodstraf op. Steun vrijdenkers in gevaar:
Ineke de Vries was directeur van het Humanistisch Verbond. Ze heeft veel ervaring op het gebied van sociaal beleid, emancipatie, burgerschap, gelijke behandeling en leefbaarheid. Ze was directeur van het NIZW, maar ze was ook ombudsvrouw in Amsterdam. Nu is ze namens het Humanistisch Verbond bestuurslid in de EHF.
