Maak werk van wet voltooid leven

In 2016 haalden Gonnie en Frans Jozef van der Heijden het nieuws. Deze twee actieve CDA’ers regisseerden in het geheim hun eigen dood. In de overlijdensadvertentie vroeg het echtpaar aandacht voor een zelfgekozen dood. Hoewel hun dood voor veel ophef zorgde, heeft de politiek zich de afgelopen jaren angstvallig stilgehouden rondom dit belangrijke onderwerp: ‘voltooid leven’, ook wel existentieel lijden of levensmoe genoemd.

Die stilte is bewust. Voltooid leven is door dit kabinet, met liberale en christelijke partijen, in de ijskast gezet. Over de initiatiefwet van D66 om hulp bij zelfdoding voor mensen die hun leven voltooid vinden, zou niet worden gesproken.

Eerst moest er onderzoek komen. Dat onderzoek is donderdag verschenen. Een debat zal er komen, Tweede Kamerlid Pia Dijkstra zal haar initiatiefwet snel indienen, en toch zal een regeling waarschijnlijk uitblijven. Wie of wat houdt dat tegen? Gonnie en Frans Jozef van der Heijden lieten in hun overlijdensadvertentie zetten: „Opmerkelijk, dat een grote steeds minder religieuze meerderheid, die het leven op zich beschouwt en niet in het kader van een ‘hiernamaals’, zich […] de wet laat stellen door kleine minderheden, die profiteren van de algemene zwakte van de hedendaagse coalitiepolitiek.”

Er is maar weinig veranderd sindsdien. Ook dit rapport – hoe goed ook – zal een speelbal zijn van coalitiepolitiek. De bal wordt al op de stip gelegd door te concluderen dat de term ‘voltooid leven’ niet deugt, want te rooskleurig en te verdoezelend. En de doodswens wordt als ambivalent en niet lineair beschreven.

Ik kan mij daarin vinden. Ik spreek ook liever van existentieel lijden. Maar doet het er eigenlijk toe welke woorden mensen gebruiken voor hun persisterende doodswens? Het verlangen is daar, ongeacht met welke woorden dat verlangen wordt omschreven. En ambivalentie is een kern van het menselijk leven, dus ook van het gesprek over de dood. De conclusies van het rapport houdt het debat weg bij de vraag waar het echt om zou moeten gaan: mag je in Nederland hulp bieden aan mensen met een persisterende doodswens

Eenieder mag een eind aan zijn leven maken. Zelfdoding is niet strafbaar. Maar hulp bij zelfdoding is dat wel. Iemand die nu een weloverwogen doodswens heeft en buiten de euthanasiewet valt, omdat het lijden niet voortkomt uit een ziekte of aandoening, wacht per definitie een eenzame en vaak ook gruwelijke dood.

Bij de zelf geregisseerde dood van het echtpaar Van der Heijden waren de kinderen aanwezig, maar zij werden al snel in een politiebusje afgevoerd en op het bureau ondervraagd. Het is een vaste procedure. De politie moest ze wel volgens de wet als verdachten zien.

Niet alleen de mensen met een doodswens laten we nu in de steek. Ook de naasten. Want sterven doe je bij voorkeur niet alleen. Maar we vragen achterblijvers nu een hoge rekening te betalen. Zo’n drieduizend ouderen willen hulp bij zelfdoding, blijkt uit het onderzoek. Doet zo’n getal er nou echt toe? Natuurlijk niet. Deze mensen – met hoeveel ze ook zijn – vragen om onze hulp.

Natuurlijk, wetgeving zal nooit een eind maken aan de tragiek en het verdriet dat onderdeel uitmaakt van het doodgaan. Maar het kan wél een einde maken aan de eenzaamheid, onzekerheid en illegaliteit waartoe mensen nu worden gedwongen. Een wet die hulp bij zelfdoding mogelijk maakt, zou de ruimte kunnen bieden om het gesprek aan te gaan en om hulp te vragen en te krijgen. Dat zou de wet bij uitstek een sociale wet maken.

Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn ‘113 Zelfmoordpreventie’. Telefoon 0900-0113 of www.113.nl

Dit opiniestuk van Humanistisch Verbond-directeur Christa Compas verscheen op 30 januari op NRC.nl en op 31 januari in NRC Handelsblad.