Wat zijn lastige situaties, hoe los je ze op en waarom is dat belangrijk? Andragoloog Joep Schrijvers paart in zijn nieuwe boek traditie aan praktisch humanisme en aan een ethische visie. “Omdat we allemaal een onoverkomelijke plicht hebben tot zelfbehoud.”
“Een worsteling was het,” zegt Schrijvers (1957), met een grote grijns op zijn gezicht. Met zichtbaar plezier heeft hij afstand gedaan van een wetenschappelijke benadering van `veranderkunde´ en een andere gezocht. `Ik ben archeoloog, delver en detective, vooral gedreven door nieuwsgierigheid.´ Hij vond de middenweg tussen een zelfhulpboek om met meetbare doelen en hulp van coaches de hemel op aarde te bereiken en een boek met een tragische levensvisie.
Hoewel hij tot het laatste neigt, namelijk het leven te zien als een tranendal vol chagrijn, merkt hij dat hij er ondanks lastige situaties -elke 1,6 jaar komt er één op je pad- altijd wat van maakt. Zonder aarzeling zegt hij dan ook dat hij er zelf goed in is. En dat is ook zo. Zijn boek ‘Maak er wat van! Vindingrijk zijn in lastige situaties’ staat vol voorbeelden van hemzelf en anderen om lastige situaties met vier vuistregels op te lossen.
De wet van Ashby
Een voorbeeld. Stel je gaat de schrijver van een boek interviewen. Het boek komt laat binnen en de interviewer heeft hem nog niet helemaal uit voor het gesprek. Hoeft ook niet, maar toch een erezaak. Hebben we een lastige situatie te pakken?
Schrijvers lacht even, maar gaat dan aan de slag.”Of een situatie lastig is meet je af aan een wetmatigheid die in de jaren ´50 door de Engelse psychiater William Ross Ashby is geformuleerd. Ashby´s law of requisite variety zegt dat een systeem alleen kan voortbestaan wanneer het dezelfde variatie heeft als zijn omgeving of meer. De mens is in dit geval ook een systeem. Is die variatie er niet, dan ontstaat een lastige situatie en kun je twee dingen doen: de variatie vergroten, of de omgeving versimpelen. Terug naar het voorbeeld: of ik vergroot de variatie: door jou -de interviewer- te vertellen waar het over gaat, door kennis over te dragen dus, of ik versimpel de omgeving, dus verlaag me tot jouw kennisniveau.”
Viervuistregels
Simpel opgelost, maar dat geldt natuurlijk niet voor alle lastige situaties. Schrijvers ging op zoek naar patronen achter lastige situaties en formuleerde vier vuistregels om ze op te lossen. Waarom? `Omdat het leven een knutselproject is dat aan elkaar hangt van plastic tape.´ De vier vuistregels beginnen dan ook met knutselen. Bevind je je in een lastige situatie:
+ bricoleer: knutsel, maak er wat van met wat voor handen is
+ bespeel het toeval
+ maak de tijd tot bondgenoot
+ herdefinieer je situatie indien nodig
Geluk
Leidt het toepassen van vuistregels niet per definitie tot de knagende gedachte dat succes een keuze is en dat als je het niet maakt, je kansen niet grijpt, je een loser bent? “Nee, dat is niet de strekking van het boek”, zegt Schrijvers. “Ik wil mensen aansporen alert en voorbereid te zijn. Zodat je ziet dat er kansen liggen. Als je er een keer een mist, ook niet erg. Je zult nooit weten hoeveel kansen je hebt gemist. Ik probeer het midden te zoeken tussen een onverholen positief humanisme en een deterministische ondergangsfilosofie. Hanteer je de vuistregels, dan overvalt blijdschap ons, anders droefheid.”
Geluk gekoppeld aan zelfbehoud
Het is dan ook niet vreemd dat het boek eindigt met het antwoord op de vraag of het oplossen van lastige situaties meer geluk oplevert. Schrijvers koppelt daarbij geluk aan zelfbehoud. “Niets wil vernietigd worden. Zowel materie als mensen -wij zijn grotendeels materie-, zijn gericht op continuïteit. Er is geen scheiding tussen lichaam en geest. Er is geen bedoeling of hoger doel en we moeten het zelf doen. En al knutselend met dat wat voor handen is, ervaar je momenten van geluk. Omdat je er wat van maakt.”
Schrijvers combineert theorie met kunstwerken, anekdotiek met praktische filosofie. Denkers onder andere uit de Humanistische Canon, Epicurus, Mill en Spinoza worden door hem aangehaald en zelfs met smakelijke recepten uitgelegd. De voorbeelden betreffen mensen zoals u en ik, die dagelijks met vergelijkbare problemen worstelen en eens in de 1,6 jaar verstrikt raken in een lastige situatie. Deze combinaties maken het boek, zoals zijn zeer geleerde broer Piet Schrijvers zei, tot een humaan, humanistisch, erudiet en geestig werk. Misschien zou je daar nog praktisch, nuchter en handig aan toe kunnen voegen.
Meer informatie?
Joep Schrijvers is naast adragoloog columnist in het ledenblad HUMUS. Hij is beschikbaar voor lezingen en afdelingsbijeenkomsten. Kijk op zijn website voor meer informatie en contact.
Bestel het boek via bol.com