Wapens tegen de werkelijkheid

Naar aanleiding van de ‘Raddraaier’-uitzending van OBA Live vorige week tweet Willem Jongkind: “Ik heb niet het idee dat de films van Lars von Trier over angst gaan. Wel over gebrek aan verdediging tegen de realiteit.”

Ook los van Von Trier rijst de vraag hoe je te wapenen tegen de werkelijkheid, voor wat betreft angst, maar ook vanwege traumatische gebeurtenissen. Terzijde: Freud blijft hier grotendeels buiten beschouwing. Zijn theorie over verdedigingsmechanismen is welbekend.

‘Shutter Island’

Laten we liever het geval Teddy Daniels nemen. Deze federale-politieagent arriveert ergens begin jaren vijftig op een eiland in de buurt van Boston samen met zijn partner Chuck Aule. Ze moeten de mysterieuze verdwijning van een vrouw onderzoeken uit een instituut voor criminele krankzinnigen gevestigd op het eiland.

Maar alles is niet pluis op Shutter Island. De leidinggevenden zijn de mysterieuze dr. John Crawley en dr. Jeremiah Naehring, een psychiater met een Duits oorlogsverleden. Wanneer de agenten uit Boston oog in oog komen te staan met deze twee artsen blijkt dat Teddy last heeft van flashbacks – uit de oorlog toen hij als Amerikaans militair aanwezig was bij de bevrijding van Auschwitz.

Schijnbaar zonder reden merkt Naehring op: “Je hebt uitstekende verdedigingsmechanismen, agent Daniels.”

Martin Scorseses film ‘Shutter Island’ (2010) vertelt een labyrintisch verhaal, en de oplossing van de puzzel is te vinden in het fragment.

Tegen wat verdedigt Daniels zich? (Wie de film niet kent kan beter vanaf hier niet verder lezen, maar zich haasten naar de dichtstbijzijnde on-demandvideotheek om dit hoogtepunt in Scorseses oeuvre te zien… )

In werkelijkheid lijdt Teddy Daniels juist aan een gebrek aan verdedigingsmechanismen. Zijn trauma: de moorden op zijn drie kinderen gepleegd door zijn vrouw. Waarna hij de vrouw waarvan hij hield doodschoot.

Nog meer onthullingen: Daniels is géén agent, maar een man die Andrew Laeddis heet. Daniels/Laeddis brengt geen bezoek aan het eiland, hij is een ingezetenen van de psychiatrische inrichting van Crawley en Naehring. Daniels heeft geen partner genaamd Chuck. Die is in werkelijkheid dr. Sheehan, nog een arts.

Ontkenning

Door geweldstrauma’s opgelopen tijdens de moorden op zijn gezin, maar ook tijdens de oorlog, in Auschwitz, heeft Laeddis zich onttrokken aan de realiteit (toch even Freud: ontkenning). Als deel van zijn behandeling ontwerpen Crawley en zijn personeel een uitgebreid toneelstuk voor Laeddis, compleet met acteurs en kostuums. Dit alles in de hoop dat Laeddis zich kan wapenen tegen datgene wat in zijn verleden is gebeurd, dat hij zijn eigen, gewelddadige natuur onder ogen kan zien.

Laeddis lijkt verloren, maar dan is er één moment van helderheid waarin hij een dilemma verwoordt: “Kun je beter leven als een slecht mens, of sterven als een goed mens?”

Ogenschijnlijk kiest Laeddis voor dat laatste (de lezingen van de film lopen op dit punt sterk uiteen). Zijn keuze een einde aan zijn leven te maken door zich te onderwerpen aan een lobotomie door Crawley en zijn Duitse handlanger, duidt erop dat hij spijt heeft.

Maar zo onderkent hij ook zijn falen: Laeddis heeft geen enkele bescherming, geen verdediging tegen de narigheid van het verleden.

Verbeelding

‘Shutter Island’ laat zien dat het wapenen tegen de werkelijkheid niet zonder gevaren is. Wie zich laten onderdompelen in verhalen kan juist dáár, in het domein van fictie, de confrontatie met het werkelijke trauma aan. Maar wie zich hierin verliest, zoals Laeddis die Daniels wordt, loopt het gevaar nooit meer terug te keren uit de wereld van de verbeelding.hulp dichterbij dan u zou denken – namelijk in de wereld van de film. Gawie Keyser geeft in ‘Gawie Weet Raad’ zijn lezers de gelegenheid om hem een duivels dilemma voor te leggen.

Gawie: “Wacht geen seconde langer! Stuur mij uw vraag of dilemma, daag me uit! Ik help u met voorbeelden uit de filmhistorie uit het moeras van uw zorgen.” Mail Gawie via [email protected]

Tags: #Film, boeken en TV #kwetsbaarheid #psychologie