Van humanisten en humanaasten
Gastblog: Monique Ratheiser. Gesproken column, Duivelse Dilemma’s ‘Drone’, Afdeling Zwolle, 9 juni, 2015
Hij kijkt mij aan. Recht in mijn gezicht. Zijn ogen spreken van vertwijfeling, van een ineenkrimpend hart. Zij stellen een vraag: “Wat heb ik gedaan? Wat had ik moeten doen? Ben ik verantwoordelijk voor hoe de dingen nu zijn? Was het goed, was het fout? Was er wel goed en fout? Wat had jij gedaan als je in mijn schoenen gestaan had?” Maar ik sta niet in zijn schoenen. Ik hoef zijn keuzes niet te maken, zijn verantwoordelijkheid niet te dragen. Dat is prettig voor mij. Een comfortabele positie. Maar toch voel ik zijn last drukken ergens in mijn borst. Toch deel ik zijn onrust. Want hij kijkt mij aan. Recht in mijn gezicht.
Zijn ogen spreken boekdelen. De drone-piloot die op afstand ‘targets’ beschiet. Zijn gezicht vertelt van de pijn in zijn lijf. Van de onrust in zijn ziel. Zijn blik maakt mij deelgenoot van zijn ervaring. Ik voel mijn lijf en geest reageren op het verhaal van zijn gelaat. “Ich werde am Du,” woorden van de Joodse filosoof, Martin Buber, komen even tot leven. Het Gelaat van de Ander, onderwerp van de wijsbegeerte van Emmanuel Levinas, raakt mij meer in de kern van mijn wezen dan mijn eigen bewustzijn. Spreekt mij aan en stelt mij de vraag wie ik ten diepste ben: “[H]oe meer ik antwoord, hoe meer ik mij verantwoordelijk weet; hoe nader ik kom tot de naaste, wiens lot ik op mij neem, des te verder raak ik van hem af. Schuld die toeneemt…”, schrijft Levinas.
Maar het target van de drone-piloot heeft geen gezicht. Over afstanden tussen continenten worden geen vragen gesteld van gelaat tot gelaat. Er bestaat geen risico op toenemende schuld, want de naaste wordt niet genaderd, is geen naaste, maar blijft een vijand op afstand. De vaal-groene beelden op het computerscherm laten bewegingen zien, van mensen en dieren in velden en tussen huizen. Er is alleen beweging. En daaraan moet bepaald worden of er dreiging is. Is dit een voetballende jongen of is dit gevaar? De stem van hogerhand roept: “het is een afleidingsmanoevre! Engage!” En schijnbaar vanzelfsprekend drukt hij op de rode knop: “fire.”
En hij heeft het goed gedaan, want hij heeft gewaakt over de jongens in het veld, daar ter plaatse. Hij heeft ze vanuit de verte behoed voor het kwaad. Als God uit de hoogte in alwetendheid over wie waar beweegt heeft hij ingegrepen ten goede. Maar waarom slaapt hij dan niet meer? En waarom heeft hij pijn in zijn lijf en vertwijfeling in zijn ogen? Als God in de hoogte heeft hij geen ‘Du’ waaraan zijn diepste zelf raakt; hij is alleen in zijn grootsheid en daarmee mist hij degene die hem mens, ‘humaan’ maakt. Er is niet die ander, de vijand om het gevecht mee aan te gaan. Ook in het gevecht huist de menselijkheid.
Maar wie kan oordelen over hem? Wie heeft de balans tussen goed en fout, goed en kwaad? Zetten we niet overal in onze maatschappij de medemens op afstand? Maken de naaste tot vijand? De stem van hogerhand die roept: “het is een economische noodzakelijkheid! Efficientie!”Wie kan het de verzorger kwalijk nemen geen tijd te hebben voor de vragen in het gezicht van de patient. Wie kan de leraar bekritiseren in overvolle klassen de ogen te sluiten voor die ene blik? Wie heeft de moed zijn eigen menselijkheid, zijn eigen humaniteit te zoeken in de ander? Wie kijkt genoeg in het gelaat van de ander om ten diepste zichzelf te zien?
Foto: Frans Davids
Hoe blijf je mens in extreme omstandigheden? Meer over Duivelse Dilemma’s on tour op de website. 17 juni Drone in Utrecht.
Tags:#Autonomie#boeken en TV#Film, boeken en TV#Filosofie#Netwerk Humanisme#Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.