UvH gefeliciteerd! Maar wat is Humanistiek eigenlijk?
De Universiteit voor Humanistiek bestaat 25 jaar. Gefeliciteerd! Maar, wat is dat eigenlijk? ‘Humanistiek’.
Jaap Van Praag moet het weten, want hij bedacht de term. Hij werd in 1964 als eerste hoogleraar Humanistiek aangesteld aan de Universiteit Leiden. En zijn oratie luidde: ‘Wat is Humanistiek?’ Daar moet toch een helder antwoord te vinden zijn! En dat is ook zo:
‘Humanistiek is de theorie van het humanisme’.
Hm, tja. Helemaal bevredigen doet dat niet. Van Praag vindt het zelf ook niet verhelderend. In zijn oratie denkt hij dan ook zoekend na over zijn nieuwe vakgebied, de humanistiek. Hij cirkelt er om heen en beweegt zich er van weg. Dan cirkelt hij weer terug, stelt een vraag, geeft deels antwoord, bewandelt een zijpad en kijkt om zich heen. Het is, al met al, zoeken.
Zoekend schrijven
Dat zoekend schrijven hoort er bij. Misschien vanwege het onderwerp, humanisme, dat tussen bevestigen en bevragen beweegt en dus nooit een keer normaal stil staat. Of het heeft iets te maken met de mens, die steeds tussen ervaren en beschouwen beweegt en ook nooit een keer normaal stil staat. Dan moet je wel zoekend schrijven.
Van Praag was gefascineerd door deze tweespalt in de mens: ervaren en beschouwen. Wij doen beiden. Ze gaan samen en sluiten elkaar uit. In Van Praags woorden:
‘Aan de ene kant gaat [de mens], als alle levende wezens, geheel op in zijn levenssituatie. Aan de andere kant kan hij die situatie, en ook zichzelf, (…) in ogenschouw nemen. Hij kan zich tot op zekere hoogte buiten zichzelf plaatsen (…). Dat brengt mee, dat de mens een situatie zowel beleven als beschouwen kan; (….) zij vullen elkaar aan en sluiten elkaar uit.’
Neem nou hoe wij communiceren met het systeem van taal. Woorden ‘slaan’ op een beleving maar omvatten die beleving nooit. Het zijn kleine beschouwinkjes. Ze helpen ons iets te zeggen, maar soms raken we iets kwijt, spreken andermans taal of verzanden in clichés. Rake woorden moeten steeds in-nabijheid-van-de-beleving blijven. Maar ook hier is de menselijke tweespalt aanwezig. Onze beleving wordt ‘mede mogelijk gemaakt’ door de taal en is van taal afhankelijk. Geen wonder dat wij zoekend schrijven!
Ondoorgrondelijk compleet
Zegt Van Praag nog iets over het object van de humanistiek, het humanisme? Ja. Over de wereld bijvoorbeeld: ‘De wereld wordt niet afhankelijk gedacht van een schepper, die er zin aan verleent, noch ook is er in de wereld een lege plaats, die door de afwezige schepper opengelaten is.’ Die moet u nog een keer lezen. Van Praag noemt de wereld ‘ondoorgrondelijk compleet’. Ik weet niet precies wat dat is, ondoorgrondelijk compleet, maar toch klopt het.
‘In het algemeen ontkomt degeen die nieuwe terreinen verkent, niet aan de noodzaak zijn taalvermogen uit te breiden.’
Ook Van Praag ontkwam niet aan die noodzaak. Daarom zocht hij in de taal en bedacht de term ‘humanistiek’ om het vakgebied te omschrijven dat nog niet bestond; de studie naar de uitgangspunten van het fenomeen ‘humanisme’.
Hij weet met zijn zoekend schrijven toch maar mooi, op het eind van zijn oratie, een omschrijving van humanisme te geven die ik op een poster wil laten drukken.Humanisme ‘aanvaardt (…) doelbewust het hachelijk avontuur van het bestaan, als een experiment om in een aanvankelijk zinloze wereld een zin te leggen die zichzelf genoeg is.’ Dat is toch mooi. Met dit soort ideeën kun je behoorlijk wat tot stand brengen, zoals een hele Universiteit voor Humanistiek. Die maar liefst 25 jaar bestaat. Van Harte!
Meer Van Praag in de Humanstisch Canon. Meer over over de UvH in canontekst humanisme in praktijk
Tags:#Humanisme#humanistiek#Netwerk Humanisme#Van Praagprijs
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.