Onbevlekt actief burgerschap
Zijn we in een tijdperk van nieuw anarchisme beland? Lopend over de landingsbaan van het voormalige vliegveld Tempelhof in Berlijn, zie ik hoe fietsers, vliegeraars, vogels, stadstuinliefhebbers en theatermakers zich de weidse ruimte hebben toegeëigend. “Iedereen met een goed idee kan zich aanmelden bij Grün Berlin,” vertelt een jongen met zwart petje bij de zijingang van het park. Initiatieven voor tentoonstellingen, stadsdialogen, voorstellingen, boeddhistische tempels – alles en iedereen is welkom. Totale beheersing en sturing van bovenaf lijkt te hebben plaatsgemaakt voor zelfsturing van onderop.
Wie goed om zich heen kijkt, ziet overal nieuwe vormen van anarchisme opkomen, schreef Jeroen van Raalte onlangs in het digitale blad De Correspondent. Wereldwijd zijn er steeds meer groepen die buiten traditionele gezagsverhoudingen om zelf hun wereld inrichten, met eigen geld (bitcoins), eigen taxi’s (Uber), eigen energieopwekking, eigen dataverkeer (open source, file sharing) en zelf beheerde stadstuinen. Het door hem gesignaleerde anarchisme hult zich dit keer niet in bommen of eindeloze overleggen, maar in een technologisch jasje. ICT en sociale media stellen burgers in staat om met elkaar, buiten formele instanties om, hun leefomgeving dichtbij en veraf vorm te geven.
Heeft sturing van bovenaf, door de staat of de markt, inderdaad haar beste tijd gehad? Zijn we beland in het tijdperk van anarchistische zelforganisatie? Onderzoek van Evelien Tonkens naar burgerinitiatieven laat zien dat dit boven-onder denken te simpel is. Het veronderstelt dat de huidige burgerinitiatieven uit het niets komen, als door een onbevlekte ontvangenis. Het zaadje van actief burgerschap wordt echter gewoonlijk geplant door de overheid, die burgers impliciet, en soms zelfs expliciet, uitnodigt om zelf actief te worden. Bijvoorbeeld door vrijruimtes te creëren of subsidies aan te bieden voor burgerinitiatieven. Daar komt nog bij dat er vaak ook marktpartijen nodig zijn om projecten te financieren.
Onbevlekt actief burgerschap is kortom een mythe. Ook Tempelhof is een door de overheid gecreëerde vrijruimte, waar burgers worden uitgenodigd om tot eigen initiatieven te komen. In de jaren dertig organiseerden nationaalsocialisten op dezelfde plek massabijeenkomsten, waar honderdduizenden burgers met vaandels en fakkels op afkwamen. Het grote verschil met nu: waar de nazi’s mensen tot uniformiteit (het ene volk) verleidden door middel van populistische propaganda, doet de overheid nu juist haar best om een bonte waaier aan initiatieven te laten bloeien.
Tags: #Filosofie #participatiesamenleving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.