Ik kreeg een mailtje van Human-auteur Marc van Dijck met het thema van de volgende Human – informatietechnologie en de mens – en de vraag of ik mijn ervaringen en gedachten daarover wilde delen voor op de Jong HV-pagina.
Tsja, goede vraag. Je zou denken dat ik wel iets vond van de spullen die ik op dagelijkse basis gebruik. Maar na een minuutje diep in mijn ziel kijken moest ik toegeven dat ik alleen een hoofd vol clichés had. Daar kwam trouwens bij dat ik me een telefonisch interview voorstelde, en ik heb een hekel aan bellen.
Maar waarom heb ik eigenlijk zo weinig gearticuleerde en zelf doorleefde gedachten over mijn laptop? Die meta-vraag vond ik dan weer wel interessant genoeg om even bij stil te staan; ‘ken uzelf’, dacht ik.
Een reden waarom reflectie op technologie me soms tegenstaat, is de kortademigheid waarmee ik het genre associeer – kijk hierhoe Filosofie Magazine de maand van de techniekfilosofie introduceert. Het schijnt niet lang meer te duren voor we onze hersenen kunnen downloaden en dat soort dingen dwingen ons na te denken over wat eigenlijk het verschil is tussen mensen en robots. Doe’s rustig.
Maar ook de mildere uitspraken zijn soms te makkelijk scoren; het is mooi om te zeggen dat we erbij stil moeten staan dat ons menszijn is verweven met technologie, maar wat dan? Is het mij ook opgevallen dat je met Whatsapp op je smartphone niet alleen altijd bereikbaar kúntzijn, maar ook altijd bereikbaar móet zijn? Ja, kijk daar niet zo plechtig bij.
Het is bovendien niet alsof die verwevenheid als zodanig geboren is uit nieuwe technologie. Ik kan me geen tijd herinneren waarin ik niet was omringd door technologie. Waarom zou ik heel lang moeten peinzen over het feit dat ik een smartphone draag, en niet over het feit dat ik sokken draag? Sokken zijn er gewoon; waarom kan ik niet ook zo met mijn smartphone omgaan?
Daarom treft Peter-Paul Verbeeks boek Op de vleugels van Icarusme als zo interessant; dat gaat niet primair over hoe google glass ons definitief tot een ander soort wezens gaat maken, maar over hoe technologie in het algemeen een morele dimensie heeft, vaak een die verder gaat dan de makers doordacht hebben. Een mooi voorbeeld is hoe we anders naar ongeboren kinderen zijn gaan kijken sinds er echo’s mogelijk zijn (p. 38-44). Technologie beïnvloedt op subtiele wijze – en ook niet op een eenduidige manier, maar in relatie tot ons gebruik ervan – de situatie van ons ethisch handelen. Mediatie heet dat.
En in die situatie, waarin technologische objecten op z’n minst een rol van ‘morele bemiddelaar’ hebben (p. 66), moeten we ons in onze bezinning op onze eigen moraliteit ook bezinnen op onze interactie met technologie. Verbeek sluit aan bij Foucault, die de ‘constitutie van het zelf’ niet als een vanzelfsprekendheid zag, en geeft het denken over de eigen actieve houding tegenover de eigen gesitueerdheid een techniekfilosofische draai. We kunnen “bewust gebruik maken van technologie, door te anticiperen op technologische mediatie en er kritisch mee om te gaan, vanuit het besef dat ieder gebruik van technologie mede vormgeeft aan onze subjectiviteit.” (p. 104)
Dat is niet wezenlijk anders dan het cliché dat je bij dingen stil moet staan, maar het is goed om in te zien dat dat stilstaan samenhangt met de vraag wat je zélf bent en wilt worden. In dat ‘ken uzelf’ zit de vraag naar je verhouding tot de wereld om je heen, inclusief technologie, immers al ingebakken. Niets in die wereld ‘is er gewoon’ en dus is dit een vraag die je bij alles kunt stellen. Niet enkel bij sciencefictionverhalen over te downloaden hersenen, óók niet alleen bij het nieuwste Appleproduct, maar bij alles wat je gebruikt – bij nader inzien zelfs bij je sokken.
Dat dus als huiswerk. Ikzelf ga eerst reflecteren op mijn afkeer van telefoons. Nadat ik Marc mijn redenen had gegeven niet mee te doen, vroeg hij: “valt skype ook onder telefoon?”
Goede vraag.
Human is het ledenblad van het Humanistisch Verbond (red.)
Meer weten over moraal en informatietechnologie? Kom op 21 juni Wereldhumanismedag naar het iHuman Festival in Haarlem! Kijk voor alle info op www.wereldhumanismedag.nl.
Tags: #ethiek #Mens en techniek
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.