Ja, literatuur kan ons betere mensen maken
Maakt literatuur ons betere mensen? En zoja, hoe dan? Daarover werd gefilosofeerd op 5 maart in de debatcentrum ‘De Nieuwe Liefde’. “Goede boeken tonen ons verschillende manieren van leven en dwingen ons na te denken over morele zaken”, zei filosoof en schrijver Maarten Doorman.
Ja, literatuur kan onze betere mensen maken, maar enige scepsis is op zijn plaats. Want even zo goed kan literatuur mensen aanzetten tot moreel ‘fout’ gedrag. Uiteindelijk gaat het toch om de mens zelf en de keuzes die hij maakt.
Voordat deze conclusie werd getrokken had journalist Colet van der Ven een kleine twee uur lang filosofen Maarten Doorman en Mariëtte Willemsen in een hoog tempo een aantal scherpe vragen gesteld. Bijvoorbeeld hoe literatuur ons een morele spiegel voorhoudt.
De landmeter
Doorman denkt dat literatuur ons vooral iets laat zien wat we al weten. “Ik vertel vaak het verhaal van de landmeter van Tjechov. Stel je voor: een landmeter in Rusland op een slee met een boer op een besneeuwde steppe. De landmeter is bang dat de boer hem iets aandoet en vertelt hem dat hij een pistool heeft. Uiteindelijk vlucht de boer en zit hij alleen in de kou op die eindeloze steppe. De moraal: angst is een slechte raadgever. Maar het wordt hier zo mooi verteld. Literatuur kan banale waarheden vertalen in rijke beelden.”
“Zou kunnen je zeggen dat literatuur moraal toont en filosofie moraal betoogt?”, vraagt Van der Ven. Willemsen: “Literatuur is rijk aan emoties, dat is heel belangrijk. Maar ook filosofie zal concreet moeten zijn, voorbeelden moeten laten zien. Dus nee, ook filosofie kan niet alleen maar abstract zijn.”
Dus vullen literatuur en filosofie elkaar goed aan. “Filosofie brengt verheldering en samenhang en het denken, literatuur cultiveert ontvankelijkheid voor de wereld, onbevangheid, niet overal direct een oordeel over hebben”, houdt Doorman het publiek voor.
Gevaarlijke boeken
Maar boeken kunnen echter ook gevaarlijk zijn, zegt Doorman desgevraagd: “In de boeken van De Sade of George Bataille gebeuren moreel verwerpelijke dingen. Er zullen vast mensen zijn die daardoor verkeerde dingen doen.” In het algemeen vindt hij echter dat de verbeeldingskracht van literatuur mensen beter maakt.
Een goed boek is vaak een boek met morele relevantie. “Goede boeken laten je verschillende manieren van leven zien, zijn ambigu, gelaagd en dwingen je daarover na te denken en daarin ook een keuze te maken soms”, vindt Doorman. “Misschien zijn er daarom ook zoveel schelmen en losers in goede boeken terug te vinden.”
Ontzelving
Simone van Saarloos voegt in een gesproken column een nieuw element aan het gesprek toe: de verbeeldingkracht en de fenomenologie van het lezen. “Lezen is een oefening in zelfontstijging en zielsverhuizing die ons beter maakt. Want ons lichaam geeft ons een plek in de wereld, maar vormt ook een beperking: we zijn altijd aan ons eigen perspectief verbonden.”
Willems herkent ook dit aspect van ‘ontzelving’, zoals schrijfster en filosofie Iris Murdoch het noemde. “Het is meer dan empathie, want het is belangrijk los te komen van projecties op de werkelijkheid. Een zekere afstand is dan noodzakelijk.”
Zo wordt bij Saarloos en Willemsen het lezen zelf een morele daad. Volgens filosoof Daan Roovers, die de avond samenvat, vinden sommige schrijvers dat ook , zoals haar favoriete schrijver Albert Camus.
In het werk van Camus stond de mens centraal en de ervaring van het absurde. Hij is een van de denkers in de Humanistische Canon.
Foto: Anja Meulenbelt
Dus ik ben Radio
Maarten Doorman is te gast bij Dus ik ben Radio op 31 maart het thema is Verlegenheid.
Kijk eens op de site van De Nieuwe Liefde
Tags: #Autonomie #ethiek #Film, boeken en TV #Filosofie #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.
"*" geeft vereiste velden aan