Hoe om te gaan met uitzichtloosheid in het kader van levenskunst?
Niet verzinken in de uitzichtloosheid van de coronacrisis vergt een zekere vorm van levenskunst. Het vraagt bewustwording en wilskracht. Betekenis geven aan onzekere tijden door niet te kiezen voor ontkenning, maar het leven in het hier-en-nu.
gezondheidszorg, al zijn er wat zorgen over werkdruk en betaalbaarheid, ook het onderwijs is prima, al lijkt het niveau wat te dalen. En dan komt het coronavirus, waardoor alle zekerheden, verwachtingen en vanzelfsprekendheden ter discussie komen te staan. We worden ineens op onszelf teruggeworpen. De medische wetenschap blijkt ons niet te kunnen beschermen tegen een ‘griepje’, een sluipmoordenaar zo blijkt. We ervaren dit alles nog steeds als een (dreigend) verlies van onze gezondheid, van onze bestaanszekerheid en van onze sociale wereld. Steeds weer een nieuwe golf, het lijkt uitzichtloos. En wie zegt dat er na deze pandemie geen volgende komt?
Dit alles roept emoties als angst en verdriet op, maar ook boosheid en woede. Angst voor een dreigend verlies, verdriet over het geleden verlies en boosheid op diegene die onze vrijheid aan banden legt. Emoties die enerzijds een reactie zijn, maar anderzijds ook een gevolg zijn van hoe we in het leven staan. Dat kan er een zijn van fatalisme, van het slaafs volgen van autoriteiten of juist van boosheid, van het bevangen zijn door complotdenken.
“ Leren om met deze spanning om te gaan en onszelf daarin te vormen, dat is geen luxe, dat is broodnodig. ”
Of die van de levenskunst. De illusie van onze onkwetsbaarheid is verbrijzeld, met als gevolg de noodzaak om ons hiertoe te verhouden. Om het onder ogen te zien, erover na te denken, om het leven betekenis te geven. Om niet te kiezen voor de vlucht in de ontkenning, het verzinken in de uitzichtloosheid, of op zoek te gaan naar een zondebok. Dit betekent ook het kunnen verduren van het ongewisse en het onder ogen kunnen zien van de gevoelens die dit oproept (zoals verdriet, boosheid en angst), zonder daarin zelf te verdwijnen. Leren om met deze spanning om te gaan en onszelf daarin te vormen, dat is geen luxe, dat is broodnodig
Het gaat allereerst om een attitude van verwondering en verbazing die met de nodige moeite bevochten zal moeten worden op de existentiële schok. Hierdoor ontstaat keuzeruimte om te bezien hoe je ermee om wilt gaan. Ben je bereid om het onontkoombare en de eigen kwetsbaarheid te verduren, te accepteren en om tegelijkertijd de vrijheid die je ook nog hebt te zien en op een positieve wijze vorm te geven? Het draait erom het leven, zoals het zich nu aandient, met alle onzekerheden en uitdagingen, bewust te leven. Om vervolgens mogelijkheden te ontdekken. Het aanvaarden van de eigen eindigheid maakt het leven in het hier-en-nu mogelijk en noodzakelijk.
Het is van belang om de waarde van je eigen leven in het leven zelf te vinden. In je doen en laten, in je activiteiten, in je contacten en de betekenis die je kunt hebben voor jezelf en voor anderen. Het is belangrijk om het leven zo goed mogelijk vorm te blijven geven, ook en juist in de werkelijkheid van de coronacrisis.
Leven in het hier-en-nu betekent overigens niet dat je er ongeremd op los leeft. Dan ben je overgeleverd aan de grillen van je gevoelens en je verlangens. Zelfbeheersing en matigheid zijn essentieel. Deze zijn ook nodig om het leven te kunnen verdragen als het tegenzit, zoals tijdens deze crisis. “De ware vrijheid bestaat erin jezelf volledig in de hand te hebben.” aldus de Franse filosoof Montaigne. Het is dus belangrijk om jezelf te verduren, te beheersen en te leiden.
“ Het hier-en-nu is het gezonde tegengewicht tegen de uitzichtloosheid. ”
Om met alle aandacht, zonder je druk te maken om het ‘straks’, ons leven in het hier-en-nu zo lang en zo goed mogelijk vorm te geven, “en dat de dood mij aantreft terwijl ik kool plant, zonder mij om hem te bekommeren, en nog minder om het feit dat mijn plantjes nog niet staan”, aldus Montaigne. Leven in het hier-en-nu is ook het genieten van ontroerende muziek of intense betrokkenheid ervaren tijdens een goed gesprek met een dierbare, waar we nog steeds alle vrijheid toe hebben. Of zoals Montaigne het verwoordde, “Als ik dans, dans ik, als ik slaap, slaap ik, en zelfs als ik in mijn eentje door een mooi park wandel en mijn gedachten een poosje door andere dingen in beslag worden genomen, richt ik ze daarna weer op de wandeling, het park, het genot van de eenzaamheid en mijzelf”. Gelukkig mogen we nog wandelen in deze crisis. Het hier-en-nu is het gezonde tegengewicht tegen de uitzichtloosheid, de wanhopige hoop op het daar-en-straks, dat misschien nooit weer (terug) komt. Wat heb je eraan als je de uitzichtloosheid omarmt en uit angst het heden verspeelt?
Waar het om draait is het daadwerkelijk benutten van de vrijheid om een goed leven te leiden. Bewust en aandachtig leven en er verantwoordelijkheid voor nemen, zowel in goede als in slechte tijden, vragen wilskracht. Een ‘goed leven’ is een weloverwogen leven, met het letterlijk en figuurlijk stilstaan in de uitzichtloosheid van de pandemie, maar desondanks toch aandacht voor de vraag: wat is nu een zinvol leven? Persoonlijk ervaren en gekozen waarden fungeren als ankerpunten voor het leven in het hier-en-nu.
Het weten om te gaan met de uitzichtloosheid vraagt dus om levenskunst. Als je getroffen wordt door de blik van de wanhopige vriend die zwaar lijdt door corona, betekent dit het erbij stilstaan, de wanhoop meeleven en weer verder kunnen, omdat je er niet in opgaat.
Om bewust stil te staan bij je leven, om het niet gewoonweg voorbij te laten gaan, daar gaat het om. Niet willen dat je bestaan op een uitzichtloze, gedachteloze toevalligheid gaat lijken. Maar ook om te leren omgaan met een ingrijpende crisis van deze omvang, want dit zal vast niet de laatste zijn, denk bijvoorbeeld ook eens aan de klimaatcrisis.
“Ieder mens is voor zichzelf een uitstekende leerschool, als hij maar in staat is zichzelf van nabij te beschouwen”, zo verwoordde Montaigne het. Kortom, ondanks alle beperkingen en ellende, zoek de nog aanwezige ruimte zodat je desondanks volmondig ja kunt zeggen tegen je leven. Met de woorden van Montaigne: “Het ongeluk zal zwaar genoeg op ons drukken als het eenmaal daar is, (…) wees intussen vriendelijk voor jezelf, geloof in de dingen waarvan je het meest houdt.”
Citaten uit: Wolbink, R.H.J. (2016). Levenskunst à la Montaigne. Leusden: ISVW.
Tags: #Corona #levenskunst #Zingeving
A list of posts
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.