De Volmaakte mens met verbeterde ziel
Het Human/VPRO programma De Volmaakte Mens, irriteert me een beetje. Natuurlijk, het is uiterst interessant en zet aan het denken. Maar kritische en morele vragen bij technologische ontwikkelingen stellen, is niet automatisch verdiepend.
Bas Heijne is de hoofdfiguur in de serie. Hij neemt ons mee in zijn zoektocht naar diverse vormen van mens-verbetering via nieuwe technologieën en genetische mogelijkheden. Hij heeft naar eigen zeggen een intuïtieve afkeer van het idee dat de mens maakbaar zou zijn. Heijne mist in de nieuwe wereld van gentechnologie de romantiek van de ziel.
Het denken komt jammer genoeg vaak niet veel verder dan de tegenstelling tussen de bezielde mens en de maakbare mens. De maakbare en volmaakte mens wordt steevast in oppositie geplaatst van wat het is om ‘echt’ mens te zijn, met echte emoties, een echte ziel en echte intuïties. Jammer, want het thema is creatief en interessant genoeg.
Ik-loos bestaat niet
Zo vertelt de filosoof Thomas Metzinger (ja, ik ben fan) dat we op een nieuwe manier naar ons eigen ‘ik’ moeten leren kijken. Dat we een ‘ik’ zijn, wordt onder meer in de filosofie al langer betwijfeld (door bijvoorbeeld Hume). Volgens Metzinger laat ook neurobiologisch onderzoek zien, dat ons brein zichzelf voorhoudt een ‘ik’ te zijn. Het brein creëert voor zichzelf het idee van een eenheid van waaruit gedrag wordt gestuurd, meningen gevormd en voorkeuren bepaald. Een eenheid bovendien, die ik niet heb, maar ‘ben’.
Maar, en u voelt het al aankomen, het ‘ik’ lijkt steeds meer een illusie te zijn, een in de evolutie ontwikkeld concept dat, gezien het succes van onze soort, blijkbaar voordelen oplevert. Maar ‘echt’ is het niet. Er zit in ons nergens een ‘ik’.
Het ‘ik’ is niet de oorsprong, maar het gevolg van de werking van onze hersenen. Het intrigerende is dat je jezelf zonder ‘ik’ eigenlijk nauwelijks kunt denken of ervaren. De grammatica verbiedt het zelfs. Probeer maar eens te zeggen dat je geen ‘ik’ bent zonder meteen ‘ik’ te gebruiken. We kunnen ons geen ik-loos ik voorstellen, behalve misschien in dronken, mediterende of extatische toestand. Vrij snel echter, keren we weer terug tot het ‘ik’ dat terugkijkt en zegt: Wow, ik was net dronken, ik-loos of in extase!
Beter dan de ziel
Ik weet niet hoe het met u zit, maar een brein dat voor zichzelf een bewustzijn ontwikkelt dat een ‘ik’ ervaring oproept, is toch veel intrigerender en waardevoller dan een ziel?
Ik zie in neurobiologisch onderzoek niet alleen enge maakbaarheid, maar vooral een diepe nieuwsgierigheid naar wie en wat wij eigenlijk zijn. En ik zie een steeds complexer en uitdagender beeld ontstaan. De tegenstelling tussen dode materie en levende ziel steekt erg bleek af tegen de complexiteit van het nieuwe wetenschappelijke mensbeeld. En om het nog opmerkelijker te maken, kunnen we twijfelen over de macht die voortvloeit uit deze nieuwe kennis. Ik bedoel, hoe cool is dat?
Dwars tegen de tendens van De Volmaakte Mens in, zou ik zeggen: hoe meer we weten en kunnen – hoe meer waarde we aan de mens gaan hechten!
Wat vindt u? Is maakbaarheid van de mens eng of juist niet. Reageer op dit blog!
Beeld: achtergrondbeeld uit de serie. beeldrecht Human / VPRO
Tags:#Autonomie #beeldvorming #mens en natuur #Mens en techniek #Zingeving
Vrij denken, samen leven. Sinds 1946.
Blijf op de hoogte van acties voor een menselijker samenleving, inspirerend nieuws en evenementen.