Angst. Verbijstering. Verdriet. Woede. Opnieuw een terreuraanslag. Twee dagen geleden werd Europa in het hart geraakt. En nu? Terugslaan? De vraag is niet of. De vraag is hoe. De counter narrative is humaniteit.
Al het kostbare is kwetsbaar. Dat weten vooral de mensen die gisteren op vreselijke wijze hun dierbaren hebben verloren. Maar hebben we allen niet iets van de klap meegekregen? Onze open, vrije samenleving blijkt opnieuw niet vanzelfsprekend.
Wat kostbaar is, moet worden bewaakt. Maar hoe doe je dat zonder dat kostbare te verspelen? Door alle angst, verdriet en woede heen moeten we die vraag blijven stellen.
Een vrije samenleving die tot politiestaat wordt, verliest zichzelf. Wie op den duur alleen nog maar de noodzaak voelt om terug te slaan, corrumpeert de humaniteit die hij verdedigt. Wie zich verliest aan wantrouwen, polarisatie en onverdraagzaamheid, speelt terroristen in de kaart. Natuurlijk, een weloverwogen, harde strijd tegen IS is noodzakelijk. Maar een goede strijd is een bedachtzame strijd, die we tot in de haarvaten van de samenleving te voeren hebben.
Het dilemma van (mede)menselijkheid is dat zij als tegengeluid alleen intact blijft wanneer zij méér wil zijn dan een weerwoord. Het weerwoord tégen terrorisme ligt uiteindelijk in ons antwoord áán elkaar. De grootste klap in het gezicht van IS is de uitgestoken hand naar de andere mens. Zeker ook naar de radicaliserende jongere die nog niet verloren is. Een woord van troost in plaats van haat. Een groet die door stereotyperingen heen prikt. Momenten van contact, waarin we elkaar als mens behandelen, ook al zijn we hartstochtelijk met elkaar oneens.
Dat weerwoord is niet soft. Softe verdraagzaamheid is valse humaniteit. Echte humaniteit is altijd ferm: bereid om lasten te dragen en ondanks verschillen de ander als volwaardig mens te erkennen; en, waar die openheid ontbreekt, tegelijk bereid tot op het bot lastig, assertief en weerbaar te zijn.
Díe humaniteit vormt ons krachtigste counter narrative. Het begrip counter narrative stamt uit terrorisme-studies. Het verwijst naar een verhaal dat niet alleen tegen de boodschap van de vijand ingaat, maar de beeldvorming en aannames, waarop het succes van die boodschap teert, versplintert. Een voorbeeld: terroristen wilden een half jaar geleden een ontwrichte wereld creëren met lege terrassen; na de aanslagen twitterden Parijzenaren massaal: ‘Je suis en terrasse.’
Opnieuw gelooft IS aanslagen te plegen die de wereld een stap verder brengen richting de afgrond van polarisatie en oorlog.
In dat licht bezien zijn kleine, onvoorspelbare en schijnbaar onopvallende daden van humaniteit evenzovele counter narratives.
Die slaan een gat in het wereldbeeld van terroristen; zij ontnemen hun zeggingskracht. Om ieder teken van xenofobie, racisme en haat zullen ze feestvieren, schreef vorig jaar een journalist in The Guardian, nadat hij acht maanden lang was gegijzeld was door IS. Maar van tolerantie en naastenliefde krijgen ze het benauwd.
Zoals gezegd: het weerwoord tégen terrorisme, kunnen we uiteindelijk slechts geven in het antwoord áán elkaar. Nieuw is dat inzicht trouwens niet. Een kleine eeuw geleden koesterde de Joodse denker Martin Buber dezelfde gedachte. Als geen ander had Buber het belang van de dialoog en ontmoeting benadrukt, van eenmalige, kostbare momenten van waarachtig contact, waarin mensen elkaars overtuigingen kunnen ontkennen, maar elkaar als mens érkennen, elkaar mens laten zijn. Toen hij voor het eerst luisterde naar een toespraak van Hitler, op de radio, hoorde hij onmiddellijk dat deze man slechts tot gewelddadige monoloog in staat was. "Ik wist dat ik moest antwoorden," herinnert Buber zich, "maar niet aan hem."
Wereldvreemd pacifisme zet geen zoden aan de dijk. Hitler is ook niet met geweldloze woorden aan de kant gezet. Maar laten we oppassen voor oorlogsretoriek, ressentiment en onverdraagzaamheid, zoals de Belgische premier gelukkig doet. Zij verdoven vooral onze pijn, onzekerheid, kwetsbaarheid. Wie die kwetsbaarheid niet meer wil zien, verliest echter ook het kostbare uit het oog. Blijven we dat kostbare ondanks alles koesteren, dan zijn we niet zwak, maar juist zó weerbaar dat geen terreur ons écht kan verslaan. Humaniteit is krachtiger dan bommen.
Terroristen hebben daarentegen bij voorbaat de oorlog verloren. Ideologisch gehersenspoeld wanen zij zich onaantastbaar. Maar al het kostbare zijn ze al kwijt.
Morgen is er op de Dam een demonstratie voor vrede, solidariteit en vrijheid. Komt ook!
Beeld: Hollandse hoogte, Je suis en terasse