Humanistisch DNA – Nienke van Ittersum

Wat vind je belangrijk, wat geeft je leven zin? Hoe ga je om met de mooie en lastige dingen in het leven? Laat je inspireren door mensen die leven als humanist. Deze keer: Nienke van Ittersum, voormalig geestelijk verzorger in de dak- en thuislozenopvang en binnenkort dominee.

Waar ben je op dit moment mee bezig?

‘Ik zit midden in een behoorlijk turbulent jaar. Samen met mijn vriend ben ik al anderhalf jaar bezig een huis te verbouwen dat meer bouwval bleek dan verwacht. Omdat we er nog steeds niet kunnen wonen worden we tijdelijk opgevangen door de trappistinnen in Oosterbeek. Daarnaast rond ik na zeven jaar mijn werk als geestelijk verzorger in de dak- en thuislozenopvang af, een intens afscheid vanwege het betekenisvolle werk, en bereid ik me voor op een nieuwe stap: ik word dominee bij de doopsgezinden in Wageningen. Daarnaast ben ik verbonden aan de Klimaatvrijplaats van het Humanistisch Verbond, waar ik als trainer werk.’

Wanneer besefte je dat je humanist bent?

‘De studie humanistiek raakte voor mij meteen aan zingeving die verbonden is met humanisering: je betrekken op waarden, je verbinden met onrecht, werken aan een zinvoller leven, niet alleen voor mijzelf maar voor zoveel mogelijk anderen. Ik wilde wel nadenken en reflectief in het leven staan, maar het moest uiteindelijk ook praktisch betekenisvol zijn – juist omdat ik daar die directe en actieve morele betrokkenheid bij de samenleving voelde.’

Wat betekent humanisme voor jou?

‘Zes jaar humanistiek studeren heeft me op zoveel manieren verrijkt: ik kan beter werken, schrijven, nadenken en echt contact maken. Humanisme is voor mij dus ook de vorming die ik heb ontvangen. Daarnaast zie ik mezelf als een religieus humanist. Ik ben geboren in een christelijk gezin en die wortels zal ik nooit helemaal loslaten – dat wil ik ook niet. Religieus humanisme betekent voor mij dat die verhouding vrij mag zijn: religie gaat voor míj niet om het behagen van een godheid of het volgen van strikte regels, maar om bronnen die je als mens kunnen sterken. In die vrijheid verbind ik mijn christelijke achtergrond met mijn humanistische levenshouding.’

Wat is een belangrijke humanistische waarde in jouw leven?

‘Lange tijd zou ik zonder aarzeling hebben gezegd: solidariteit en rechtvaardigheid. Die waarden draag ik nog steeds, maar mijn beleving ervan is veranderd. Vroeger zat er veel moralisme in: het idee dat de wereld pas klopt als die voldoet aan bepaalde normen. Nu ervaar ik het meer als een verlangen naar vrijheid en verbinding – voor mezelf en voor anderen. Voor mij betekent dat dat ieder mens zichzelf mag zijn, leven naar diens aard, en zich daarin verbonden kan voelen met anderen en met de natuur.’

Welk taboe in de samenleving zou je graag doorbreken?

‘Wat ik vaak tegenkom, zowel in mijn werk als in de bredere samenleving, is hoe het woord woke vaak als negatief containerbegrip wordt gebruikt. Het lijkt een soort stopwoord te zijn geworden: zodra iets als woke wordt bestempeld, hoeft men zich niet meer verder tot het gesprek te verhouden. De kous is daarmee af en een onderwerp, een ervaring of persoon wordt eigenlijk terzijde geschoven. Dat vind ik jammer, want achter zo’n uitspraak gaat vaak iets wezenlijks schuil: iemand die geraakt is, die een grens aangeeft, die een behoefte probeert te uiten.’

‘Het taboe dat ik zou willen doorbreken, is precies dat: de neiging om zulke signalen af te doen als ‘woke onzin’. Ik zou willen dat we blijven luisteren, ook wanneer het ongemakkelijk of onbekend voelt. Dat we niet het kind met het badwater weggooien, maar erkennen dat er altijd een mens achter zit die iets belangrijks van of over zichzelf probeert te communiceren. Juist dan ontstaat er de mogelijkheid om in contact te blijven.’

Heb je een mooie lees-, luister- of kijktip?

‘Ik las onlangs Dream Count van Chimamanda Ngozi Adichie. Het verhaal volgt vier vrouwen met Nigeriaanse, Amerikaanse en Guinese achtergronden, die worstelen met de vraag hoe eerlijk je naar jezelf kan zijn om liefde te vinden. Geen makkelijke roman om doorheen te komen, mede omdat hun ervaringen soms ver van de mijne liggen, maar juist daarom lees ik graag zulke boeken: ze geven me toegang tot andere belevingswerelden en herinneren me eraan hoe belangrijk het is me daarin te verdiepen.’

Wie of wat kan wel wat humanisme gebruiken?

‘Ik vind het altijd lastig om in te vullen wat andere mensen nodig hebben, omdat zij dat zelf het beste weten. Maar als ik er toch woorden aan geef, zou ik zeggen: iedereen die verlangt naar meer vrijheid en verbinding kan wel wat humanisme gebruiken. Zeker in deze tijd, nu we weer richting verkiezingen gaan, merk ik hoezeer ik dat mis. Het debat lijkt vaak allesbehalve humanistisch: hard, polariserend en weinig gericht op het samenleven. Juist daar verlang ik naar meer menselijkheid – in hoe we ons tot elkaar verhouden, tot ons land en tot de aarde.’

Wat is een wijze levensles die je hebt geleerd?

‘Het afgelopen jaar ben ik dieper gaan beseffen hoe ambivalent het leven is – hoe vol tegenstrijdigheden de wereld, de mensheid en ook ikzelf eigenlijk zijn. Voor mij betekent een goed leven niet dat ik die tegenstrijdigheden moet oplossen of gladstrijken, maar dat ik ermee kan leven, bij mezelf en bij anderen. Het gaat erom ze te zien, er zorg voor te dragen, en steeds opnieuw te zoeken naar een antwoord dat recht doet aan die dubbelheid.’

‘Een concreet voorbeeld is de verbouwing van ons huis. We willen het duurzaam aanpakken, maar telkens loop ik tegen de paradoxen van duurzaamheid aan. Zo lieten we isolatie aanbrengen, waarna onze halve tuin onder het purschuim lag. Het was pijnlijk om te zien dat mijn goede bedoeling om te verduurzamen juist weer vervuiling opleverde. Op zulke momenten leer ik om het verdriet daarover toe te laten en te erkennen dat het niet simpelweg het een óf het ander is. Leven met tegenstrijdigheid vraagt om emotionele en spirituele zorg, en dat zie ik nu als een belangrijke levensles.’

Als er een Humanist van het Jaar-award zou zijn, aan wie zou jij die uitreiken?

‘Die zou ik uitreiken aan een paar bezoekers van de opvang die ik de afgelopen jaren heb leren kennen. Mensen die ongelooflijk veel tegenslag hebben meegemaakt, die dagelijks met grote moeilijkheden geconfronteerd worden, en toch een levendigheid weten te behouden. Zij laten zien dat je ondanks gebrokenheid ook een héél mens kan blijven: verbonden met wat je mooi vindt, met plezier, met anderen, en met jezelf. Dat ervaar ik als hoopvol. Het laat mij zien dat er in het leven iets onaantastbaars schuilt. Iets dat geraakt kan worden, dat bewogen wordt, maar nooit volledig uitwisbaar is.’

Wat wil jij de wereld nalaten?

‘Ik hoop dat ik, straks als dominee maar ook gewoon als Nienke, herinnerd word als iemand die wérkelijk mens was – met alles wat daarbij hoort. Dat mensen met mij iets hebben kunnen delen, in het mooie en het moeilijke, en daar troost of kracht uit putten.’

Wanneer heeft het Humanistisch Verbond in het bijzonder iets voor jou betekend?

‘Dankzij het Humanistisch Verbond heb ik precies de studie kunnen volgen die voor mij klopte en die mij gevormd heeft. Dat voelt voor mij als een groot geschenk. Tegelijkertijd hoop ik nu ook iets terug te geven, bijvoorbeeld door mijn betrokkenheid bij de Klimaatvrijplaats. Ik vind het mooi dat het Humanistisch Verbond nu de keuze heeft gemaakt om bij te dragen vanuit de kracht van humanistische expertise: het versterken van menselijke veerkracht. Daar mag ik deel van uitmaken, en dat voelt wederkerig – ik geef iets terug, maar ontvang er minstens zoveel voor terug.’

Hedwig Wiebes

Freelance journalist