Humanistisch DNA – Lisa van Zaanen
Wat vind je belangrijk, wat geeft je leven zin? Hoe ga je om met de mooie en lastige dingen in het leven? Dit zijn typisch vragen waar een humanist bij stilstaat. Het antwoord op deze vragen is voor iedereen anders. Dat wil niet zeggen dat je het allemaal alleen hoeft te verzinnen. Laat je inspireren door mensen die leven als humanist. Deze keer: Lisa van Zanen, docent pedagogiek aan de Haagse Hogeschool en voorzitter van het Humanistisch Verbond afdeling Leiden.
Wanneer besefte je dat je humanist bent?
‘Van huis uit ben ik religieus opgevoed. De Bijbel lag standaard op tafel, voor en na het avondeten werd er gebeden en we gingen natuurlijk naar de kerk. Toen ik naar de middelbare school ging en samen met mijn moeder de boeken zat te kaften zat daar ook het lesboek voor het vak levensbeschouwelijke vorming bij. Dat is heel anders dan hoe we jou hebben opgevoed, merkte ze toen op. Het wakkerde direct mijn nieuwsgierigheid aan. Vanaf toen ben ik eigenlijk nooit meer gestopt met me verdiepen in andere culturen en religies. Ik houd ervan om de dingen niet vanuit één perspectief te bekijken. Tegelijkertijd biedt het humanisme ook kaders, het helpt met dingen benoemen.’
Wat betekent humanisme voor jou?
‘Zelf zie ik het als een opdracht om mijn eigen gedachtengang uit te dagen. Ik zoek bewust andere perspectieven op en wil daar ook vrij in blijven, niet dogmatisch. In de pedagogiek zie je dat terug, ook daar erkennen we dat er niet één waarheid is. Je moet de zaken zelf afwegen. Aan eerstejaars geef ik ook werkcolleges filosofie. Dat is een belangrijk vak; het traint de denkspier en helpt een open geest creëren.’
Wat is een belangrijke humanistische waarde in jouw leven?
‘Zelfbeschikking vind ik belangrijk, net als eigen verantwoordelijkheid. We hebben een bepaalde mate van vrijheid maar dat brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee. In een land als Nederland kunnen we veel keuzes zelf maken. Ik vind echter ook dat je die keuzes dan goed aan jezelf moet kunnen verkopen: op welke grond maak je een beslissing? Dat wat jij doet raakt namelijk vrijwel altijd ook een ander.’
Welk taboe in de samenleving zou je graag doorbreken?
‘Als zelfverkozen kinderloze vrouw van midden dertig heb ik al een aantal jaar te maken met het taboe op gewenst kinderloos zijn. Ik vind het verbazingwekkend hoe makkelijk mensen mij vragen waarom ik dat niet wil. Als ik de vraag andersom zou stellen, waarom heb jij wel kinderen, is dat bijna een affront. Daarin zit gevoelsmatig nog een hoop ongelijkwaardigheid en sowieso een boel ongemak. Niet geheel zelden voelt het als een verwijt: blijkbaar doe ik iets verkeerd in de ogen van anderen. Er staat een hoop druk op mensen, met name vrouwen, om in een bepaalde levensfase zulke stappen te zetten. Ook als je dat niet wil of daar niet aan toe bent.’
Wie of wat kan wel wat humanisme gebruiken?
‘Ik denk dat je deze vraag prima kan omdraaien: wie niet? Als ik kijk naar ontwikkelingen in de huidige samenleving, zou ik het mensen gunnen die zich geestelijk kwetsbaar voelen. Jongeren bijvoorbeeld, die onder invloed van allerlei prikkels en informatiestromen wankel zijn in hun zelfvertrouwen en identiteit. Maar ook mensen die zichzelf overschreeuwen en misschien met een soort dwingende toon anderen aan willen zetten tot actie. Activisme kan mooi zijn, maar als je je stembanden kapot schreeuwt, dan doe je jezelf ook geweld aan. Ook die mensen zou ik ook wel een vleugje humanisme gunnen.’
Heb je een mooie lees-, luister- of kijktip?
‘Het boek Heart and Mind van filosoof Mary Midgley, dat ik las voor mijn masteropleiding onderwijspedagogiek. Het is een bundel essays waarin zij probeert aan te tonen dat de geest en onze gedachten niet losstaan van emoties, en dat we als mens beide nodig hebben.’
Wat is een wijze levensles die je hebt geleerd?
‘Be happy, staat er op een houten blokje bij mij thuis. Dat is een herinnering, maar ook een opdracht. Wees blij. Als je in Nederland bent geboren, gezond bent en kansen hebt gekregen, is er alle reden om optimistisch, hoopvol en vrolijk te zijn. Dat is hoe mijn oma leefde en wat ik van haar heb geleerd. Het heeft bovendien letterlijk als neurologische uitwerking dat je je nog beter gaat voelen. Voltaire zei ooit hetzelfde: de beste keuze die je iedere dag kunt maken is om optimistisch door het leven te gaan. Natuurlijk moet je soms je grenzen aangeven of met je voet op de grond stampen, maar dat hoeft geen uren, dagen of weken te duren. Oh, en eet iedere dag een toetje, dat zei mijn oma ook.’
Als er een Humanist van het Jaar-award zou zijn, aan wie zou jij die uitreiken?
‘Of ze zichzelf als humanist identificeert weet ik niet, maar voor mij zou dat Lale Gül zijn. Haar daadkracht inspireert me, net als de manier waarop ze kiest voor haar vrijheid en zelfbeschikking. Om door je familie en veel anderen buitengesloten te worden vanwege hun islamitische overtuigingen en toch door te zetten, daar heb ik diepe bewondering voor.’
Wat wil jij de wereld nalaten?
‘Schoonheid, vooral. Het is natuurlijk aan de beholder om dat te zien, maar als je een keuze hebt dan zou ik dat nastreven.’
Wat brengt jou bij het Humanistisch Verbond en wat brengt het Humanistisch Verbond jou?
‘Geruststelling. Dankzij het humanisme weet ik dat ik niet de enige ben die met grote levensvragen rondloopt en zich daarin ook wil ontwikkelen. Het stelt gerust dat er in ons land veel mensen zich op hun eigen manier daarmee bezig houden en heel bewust niet de makkelijkste weg kiezen, maar de moeite willen nemen om zich met die zingeving bezig te houden. Dat ik als voorzitter mede de agenda kan bepalen vind ik helemaal bijzonder, dat doe ik nu ruim anderhalf jaar met heel veel plezier.’
