Humanistisch DNA – Jake Smit

Wat vind je belangrijk, wat geeft je leven zin? Hoe ga je om met de mooie en lastige dingen in het leven? Laat je inspireren door mensen die leven als humanist. Deze keer: Jake Smit, die onlangs cum laude de master Humanistiek afrondde en wier hart ligt bij onderzoek en empowerment.

Waar ben je op dit moment mee bezig?

‘Ik heb net mijn PhD-proposal ingeleverd; die gaat over queer existentiële oriëntatieprocessen oftewel de manier waarop queer mensen bezig gaan met het vinden van een leven dat het waard is om te leven. Zeker sinds met het grotendeels verdwijnen van religie daarmee ook de ‘grote verhalen’ die we onszelf vertellen zijn weggevallen, is het aan onszelf om geloofwaardige visies te ontdekken. En een morele kaart te ontwikkelen op basis waarvan we ons voortbewegen in het leven. Mensen in de marges van de samenleving maken dit op een structureel andere manier mee, zo heb ik al ontdekt.’

Wanneer besefte je dat je humanist bent?

‘Ik ben opgegroeid in de oud-gereformeerde gemeente, al noem ik het zelf een cult. Daardoor heb ik een totale afkeer van dogmatisch denken ontwikkeld. Mijn eigen levensbeschouwing nam een vlucht toen ik American Studies ging studeren en een tijd in de Verenigde Staten woonde. Ik raakte erg geinspireerd door de civil rights-beweging van de jaren zestig, en leerde over racisme, klassisme en seksisme, maar voornamelijk het belang van ieders menselijke ervaring; deze grondhouding zag ik terug tijdens een open dag voor de master Humanistiek. Dit is het, dacht ik. Dit was mijn volgende stap. Sindsdien zie ik mezelf als humanist.’

Wat betekent humanisme voor jou?

‘Voor mij is het een kanaal voor diepere, belangrijke waarden die draaien om het centraal stellen van ieders ervaringen en het kritisch onderzoeken daarvan. In mijn eerste jaar moest ik het boek ‘Homo Deus’ van Yuval Noah Harari lezen. Hij betoogt dat we altijd al grote verhalen hebben gehad: in het oude Egypte was er de theocratie, waar iedereen werkte voor het religieuze systeem om piramides te bouwen; nu hebben we het kapitalisme; en daarvoor waren er andere grote religieuze narratieven. Harari stelt dat het essentieel is dat deze grote verhalen een zo groot mogelijk deel van de menselijke ervaring moet includeren en erkennen. Op het moment dat ze een significant deel niet meenemen, moeten we dat kritisch onder de loep nemen. Dus als de binariteit van gender zo belangrijk is, worden de ervaringen van veel non-binaire mensen niet erkend. Daarom is het in mijn ogen cruciaal om dit de verhalen die we vertellen over de werkelijkheid continu kritisch te blijven bekijken.’

Wat is een belangrijke humanistische waarde in jouw leven?

‘Het niet-dogmatisch willen zijn en continu vragen stellen. Ik denk dat dogma’s ervoor hebben gezorgd dat mensen veel delen of capaciteiten van zichzelf zijn kwijtgeraakt. Vaak zijn het de manieren waarop ze in wezen de werkelijkheid ervaren die daardoor zijn afgenomen; zoals boos kunnen worden wanneer je je boos voelt. Menselijke emoties zijn tot zonde gemaakt. En ook kritisch denken natuurlijk, dat is iets wat we te allen tijde zouden moeten aanmoedigen.’

Welk taboe in de samenleving zou je graag doorbreken?

‘Het idee dat de Biblebelt veel gelijkenissen vertoont met een religieuze cult, dat idee wordt volgens mij nog niet heel breed gedragen. Dat zeggen is best not done, maar als je iemand vertelt hoe het daarbinnen eraan toegaat dan slaat diegene steil achterover. Je wordt zodanig afgeschermd van de buitenwereld dat je op geen enkele manier je vrije zelf kunt vormen; van geen televisie, eigen radiozenders en zwaar gecensureerd internet tot scholen met enkel diezelfde ideologie. In feite pak je iemand de vrijheid af om te kiezen om te leven zoals die persoon dat wil. Dat vind ik niet alleen klinken als een cult; ik zie het zelf als een vorm van mentaal misbruik, voornamelijk bij kinderen die er niet eens zelf voor kiezen. Je ziet het ook terug in de psychiatrie, waarin ik heb gewerkt; er bestaat zoveel problematiek bij onder meer queer jongeren uit deze hoek. De schaamte, die ik zelf ook heb ervaren, zou ik graag willen helpen doorbreken. Vandaar dat ik ook regelmatig artikelen schrijf over mijn eigen ‘religieus trauma’.’

Heb je een mooie lees-, luister- of kijktip?

‘De podcast ‘Overthink’, een filosofische podcast, en in het bijzonder de aflevering over ‘hookup culture’ en de ethiek daarachter. Wat vinden we van vrijblijvende, kortstondige seksuele ontmoetingen zonder de verwachting van een relatie? In die podcast gaan ze kritisch in op gespeelde betekenisloosheid van seks en tegelijkertijd bespreken ze heel mooi de menselijke ervaring, en zijn ze ook nog eens heel inclusief.’

Wie of wat kan wel wat humanisme gebruiken?

‘Ik denk dat het Palestina-conflict een ontzettend grote humanistische opdracht vormt als het gaat om het erkennen van wat daar gebeurt. En toch is het nodig; het zoeken naar de juiste woorden ervoor en het aanzien van al dat lijden, in navolging van Jaap van Praags oproep om de werkelijkheid met trouw en moed toe te treden. Trouw aan de feitelijke werkelijkheid, hoe pijnlijk die ook is. In mijn ogen kan overigens niet alleen dat conflict meer humanisme gebruiken, maar kan het humanisme ook meer aandacht aan het Palestina-conflict geven.’

Wat is een wijze levensles die je hebt geleerd?

‘Dat je kritisch moet zijn en blijven op wat je ziet en hoe je dat in je leven vertaalt, en hoe zich dat verhoudt tot de grotere verhalen die we elkaar vertellen. Soms gaat iets heel makkelijk en geruisloos en heb je niet door wat je eigenlijk zegt of doet. Tijdens een uitwisseling naar Charleston in South Carolina, het noordelijke centrum van de slavenhandel in de VS, zag ik tijdens Labor Day hoe alle witte mensen hooggeplaatste docenten waren, terwijl alle aanwezige Afro-Amerikanen werkten als koks en tuinmannen. Bizar, vond ik. Die raciale segregatie speelde nog altijd door en het was net of niemand dat doorhad. Zelf kijk ik sindsdien kritischer naar mijn binnenwereld en doe ik mijn best om te zorgen dat de olifant in de kamer altijd besproken wordt.’

Als er een Humanist van het Jaar-award zou zijn, aan wie zou jij die uitreiken?

‘Sarah Ahmed, de auteur van het boek ‘Queer phenomenology’. Zij schrijft over de ervaring van queer mensen en laat zien hoe verschillend die kan zijn en welke macht en politieke verandering eruit kan spreken. Zeker in Nederland wordt die meer fluïde stem al snel buitenspel gezet: doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Terwijl: je wil gewoon erkend worden als persoon en je met queer authenticiteit voortbewegen.’

Wat wil jij de wereld nalaten?

‘Dat ik een beetje heb bijgedragen aan de thema’s die ik zoal heb genoemd.’

Wat brengt jou bij het Humanistisch Verbond en wat brengt het Humanistisch Verbond jou?

‘Voor mij is het Humanistisch Verbond een hoopvol instituut dat belangrijke zaken op de agenda zet en waardoor ik mij als queer persoon graag gerepresenteerd zie.’

Hedwig Wiebes

Freelance journalist