Humanistisch DNA – Graciëlla Ritfeld

Wat vind je belangrijk, wat geeft je leven zin? Hoe ga je om met de mooie en lastige dingen in het leven? Laat je inspireren door mensen die leven als humanist. Deze keer: Graciëlla Ritfeld, adviseur bij het Huis voor Klokkenluiders.

Waar ben je op dit moment mee bezig?

‘Ruimte maken voor mezelf. Ik ben altijd gewend geweest om hard te werken, om nuttig te zijn. Dat zit diep. Maar ik merk steeds vaker hoe lastig ik het vind om écht goed voor mezelf te zorgen. Ik ga maar door, zonder stil te staan. De balans zoeken tussen zorgen voor mijn kind, betekenisvol werk doen én ruimte nemen voor mijn eigen welzijn, dat is mijn zoektocht.’

‘Tegelijkertijd ben ik me bewuster geworden van mijn achtergrond. Ik ben geboren in Suriname, opgegroeid in Nederland, en pas de laatste jaren besef ik hoe mijn perspectief als zwarte vrouw en als humanist samenkomen. Tijdens mijn studie humanistiek kon ik er niet meer omheen en ontstond een bepaalde urgentie: wat betekent het bijvoorbeeld om mezelf te zijn in een wereld waarin niet alle mensbeelden even zichtbaar of welkom zijn?’

Wanneer besefte je dat je humanist bent?

‘Als kind ben ik opgevoed met de kerk op de achtergrond, maar ik voelde al jong: dit past niet bij mij. Toen ik dat tegen mijn moeder uitsprak gaf ze me de ruimte om mijn eigen weg te gaan. Die vrijheid om te twijfelen en zelf te kiezen is voor mij heel wezenlijk – en achteraf gezien ook al heel humanistisch. Later, op de militaire academie, kwam ik voor het eerst in aanraking met een humanistisch geestelijk verzorger. Dat werk raakte me. Hier was iemand die ruimte gaf aan levensvragen, zonder religieuze regels. Via de studie humanistiek kwam het opnieuw op mijn pad.’

Wat betekent humanisme voor jou?

‘Dat je radicaal jezelf mag zijn – met alles wat je meebrengt aan ervaringen, geschiedenis en emoties. Het gaat over ruimte krijgen én ruimte geven. Ik heb het geluk gehad dat ik van jongs af aan die ruimte ook heb ervaren. Mijn moeder gaf me de vrijheid om mijn eigen keuzes te maken, dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Die vrijheid – om te groeien, om te ontwikkelen, om jezelf te mogen zijn – dat is voor mij de kern. Daarnaast leeft humanisme voor mij in de relatie met de ander. Je bent er als mens pas echt als een ander jou ziet en erkent. Dat probeer ik ook mijn zoontje mee te geven: dat hij zichzelf mag zijn, precies zoals hij is. En in mijn werk als ambtenaar geef ik ruimte aan anderen om datzelfde te doen. En blijven vragen: past dit bij de samenleving die we echt willen zijn?’

Wat is een belangrijke humanistische waarde in jouw leven?

‘Verbondenheid. Voor mij is dat niet vanzelfsprekend, juist omdat ik me tussen twee werelden beweeg. Ik ben van Surinaamse afkomst, maar opgegroeid in Nederland. Ik spreek de Surinaamse taal niet goed, maar ik voel wel de erfenis ervan. Tegelijkertijd voel ik me soms lastig verbonden met Nederland, zeker als het gaat om hoe er gekeken wordt naar migratie, onze koloniale geschiedenis of wie er ‘echt’ bij hoort. Die spanning heeft me gevoelig gemaakt voor het belang van écht contact maken. Dat probeer ik ook zelf te doen – want zonder verbondenheid, zonder erkenning, wordt de mens teruggebracht tot een functie. Ieder mens verdient het om gezien te worden.’

Welk taboe in de samenleving zou je graag doorbreken?

‘Het gebrek aan bewustzijn over hoe ons wereldbeeld gevormd is – en wie daarin wel of niet wordt meegenomen. We leven nog steeds in een systeem dat gebouwd is op een bepaalde ordening, waarin westerse, witte perspectieven de norm zijn. Dat is niet altijd met kwade bedoelingen, maar het maakt wel dat andere stemmen, andere ervaringen en vormen van kennis worden buitengesloten. Het echte taboe is dat we zelden diepgaand onderzoeken hoezeer we zelf bijdragen aan uitsluiting – vaak zonder het te beseffen.’

Heb je een mooie lees-, luister- of kijktip?

‘De remake van het oude nummer Guess Who’s Coming to Dinner, gezongen door Tarrus Riley. Het gaat over ruimte innemen en er mogen zijn. Wat me bijblijft is hoe gezongen wordt dat iedereen in wezen gewoon een potje op het vuur wil hebben. Uiteindelijk hoeft het leven niet zo ingewikkeld te zijn, als we maar de basis hebben en voor elkaar zorgen. Maar in onze maatschappij is het zo makkelijk geworden om alleen maar met onszelf bezig te zijn. Dit liedje herinnert me eraan hoe belangrijk het is om naast elkaar te leven, niet tegenover elkaar.’

Wie of wat kan wel wat humanisme gebruiken?

‘Vrij duidelijk: ons kabinet. In de politiek ontbreekt het aan een uitgesproken humanistische basishouding. Natuurlijk zijn er bewindspersonen die proberen menselijkheid binnen te brengen in het systeem – en daar heb ik oprecht bewondering voor. Maar het blijft moeilijk, want het systeem is niet ingericht op verbinding of zorg voor de ander als uitgangspunt.’

Wat is een wijze levensles die je hebt geleerd?

‘Laat je niet meesleuren door de drukte van alledag. Daar herinner ik mezelf regelmatig aan. Het leven is eindig, en juist daarom is het waardevol om bewust stil te staan bij wat je nalaat, waar je aan bijdraagt. Ik ben vaak bezig met zorgen, werken, rennen – maar ik probeer mezelf eraan te herinneren dat ik ook ruimte mag maken voor verdieping. Wat wil ik echt betekenen, wat wil ik achterlaten?’

Als er een Humanist van het Jaar-award zou zijn, aan wie zou jij die uitreiken?

‘Filosoof en theoloog Laurens ten Kate raakte me met zijn boek Wereldtijd. Het gaat over ‘de vreemdeling’ – de ander die iets te vertellen heeft – en de uitnodiging om echt in relatie te treden. Bij de boekpresentatie voelde ik me gezien in hoe hij dit benadert: ruimte maken voor de ander, juist als die niet vanzelfsprekend centraal staat.’

Wat wil jij de wereld nalaten?

‘Ik hoop bij te dragen aan meer waardering voor andere vormen van leven en weten – met name uit gemeenschappen die vaak niet volledig gezien worden. Ik denk dan aan de culturele rijkdom van Afrika en Suriname, waar ik zelf ook mee verbonden ben. Daar zitten zoveel menselijke waarden in, die onder druk hebben gestaan of zelfs zijn gemarginaliseerd. Voor mij gaat het over erkenning: dat we mensen niet reduceren tot hun nut of afkomst, maar hen zien als volwaardige mensen met hun eigen wijsheid, geschiedenis en kracht. Vooral mensen die onder zware omstandigheden toch manieren hebben gevonden om zich staande te houden, kunnen ons zoveel leren.’

Wat brengt jou bij het Humanistisch Verbond en wat brengt het Humanistisch Verbond jou?

‘Met name een gevoel van verbondenheid en hoop. Vooral omdat het Humanistisch Verbond zich ook uitspreekt in het maatschappelijk en politiek debat. In een tijd waarin het klimaat harder en individualistischer wordt, is het geruststellend om te weten dat er mensen zijn die blijven nadenken over menselijkheid, zorg en rechtvaardigheid. Dat inspireert me, en ik draag graag bij waar ik kan.’

Hedwig Wiebes

Freelance journalist